Blubry w blurbach, czyli o wydawniczych wariactwach

Obiegowa opinia głosi, że blurbów nie powinno się czytać. Jestem skłonny zgodzić się z tym stwierdzeniem, ale jednak nie zawsze jest to możliwe. Jako recenzent czytałem blurby, podejmując decyzję względem wyboru danej pozycji do recenzowania. Często sprawdzam też te krótkie zajawki, żeby wiedzieć, ile wydawca zdradził, więc ile i ja mogę napisać w recenzji o fabule, by nie spoilerować nadto. A jako zwykły czytelnik odwiedzam czasem księgarnie i inne czytelnicze przybytki bez sprecyzowanych zamiarów. Czasem więc blurbowe bomby mnie sięgają.

Na początek jednak odrobina historii i pewna ciekawostka. O ile w Polsce pod pojęciem „blurb” rozumie się wrzucane na tylną stronę okładki krótkie streszczenie lub rekomendację, to w przypadku anglojęzycznej branży wydawniczej „blurb” jest głównie kojarzony z pochwałami od innych autorów lub ogólnie osób znanych. W tym wpisie będę się jednak skupiał na rynku rodzimym i na cudactwach, które lądują w okładkowych streszczeniach, ale napomknę jeszcze krótko o tym, skąd w ogóle blurby się wzięły.

Jak to z wieloma przejawami zepsucia i sromoty – to wszystko przez USA! Samo słowo zostało wymyślone przez nijakiego Geletta Burgessa, w którego książce (Are You a Bromide?) wystąpiła kobieta zwaną Melindą Blurb. Melinda zachwalała rozliczne zalety książki z jej okładki. Praktyka ta jednak jest jednak starsza o około 50 lat. Nienazwana wtedy czynność ma swe źródła w korespondencji pomiędzy dwoma amerykańskimi tuzami: Waltem Whitmanem a Ralphem Waldo Emersonem. Początkujący poeta wysłał swe Źdżbła trawy do uznanego już filozofa-samotnika, który to odpisał w bardzo pozytywnych tonach. Całość listu trafiła za pozwoleństwem Whitmana na łamy The New York Tribune, a potem wyimek złotymi zgłoskami został wytłoczony na grzbiecie drugiego wydania rzeczonego zbioru poezji. Wielkie zło ma czasem niepozorne początki.

Przyznam szczerze, że bezpośrednią inspiracją do napisana w końcu tego wpisu, który chodził mi po głowie czas jakiś, była recenzja Dwóch panów z branży, którego blurb jest nieco mylący. Jednak od dawna mam pewnego swojego faworyta, a mianowicie powieść Cindy Williams Chimy, Dziedzic wojowników. Książka wydana jest bardzo ładnie, w tłumaczeniu znalazłem tylko jakieś drobne wpadki, ale streszczenie to zbrodnia na czytelniku i autorce. Zawiera ono tyle szczegółów z fabuły, że większość jej przebiegu można odgadnąć. Jakież było też me zdziwienie, gdy okazało się, że jedno ze zdarzeń tam opisanych ma miejsce na końcu książki.

Zdradzanie wydarzeń z fabuły to właśnie najczęstszy grzech blurbów. Rozumiem, że Kroniki Amberu Zelaznego to seria klasyczna, ale blurb wydania niezbiorczego z 1999 roku (Zysk i Spółka) zdradza zdecydowanie za wiele. Podobnież z Limes Inferior, w którego przypadku SuperNowa posunęła się jeszcze dalej. Wesoło jest też, gdy blurb jest przeładowany określaniami i nieco krzywą polszczyzną, że aż zabawny. Tak jest w przypadku Smutnej historii braci Grossbart, którą opatrzono zachęcająco takimi oto słowy: „Książka w mroczny sposób zabawna, bluźniercza, sprośna, imponująca erudycją i niegodziwie oryginalna… Debiut zdradzający niesamowity nowy talent.” Ten debiut zdradza talent! Tak, tak – a ten blurb zdradza czytelnika.

Nie jestem człowiekiem samolubnym, więc skończę pastwienie się nad wydawcami i… pozwolę Wam się popastwić. Czekam na Wasze przykłady, ostrzeżenia i historie mrożące krew w czytelniczych żyłach. Od siebie dodam jeszcze, że niedługo pewnie powstanie addendum do tego wpisu poświęcone blurbom w stylu amerykańskim, gdyż zafascynowała mnie wypowiedź pewnego autora, który chwalił się tym, że napisze blurba dla każdego, a wystarczy mu pierwsze zdanie książki.

Od momentu, kiedy wziąłem twoją książkę do ręki, do momentu, kiedy ją odłożyłem, tarzałem się ze śmiechu. Zamierzam ją kiedyś przeczytać. [Groucho Marx, w liście do S.J. Perelmana]