Prawo serii czy prawo dżungli, czyli serie i ich (nie)kupowanie

Osoby regularnie odwiedzające bloga mego wiedzą, że mam słabość do dorzucania swych groszy (niekoniecznie) trzech do aktualnych dyskusji. Jednocześnie osoby blogosferę książkową od dawna nawiedzające doskonale zdają sobie sprawę z tego, że wszystko już było, a dyskusje toczą się ciągle te same. Przez pewien czas mieliście ode mnie spokój w tym zakresie, ale wytchnienia przyszedł kres. Tym razem padło na serie wydawnicze i ostatnio przebudzoną dyskusję o problemach związanych z ich wydawaniem.

Ostatni odcinek tej smutnej sagi ma trzy części składowe: emocjonalny wpis Rafała Dębskiego, informację o Naszej Księgarni rezygnującej z wydania czwartego tomu Kronik Rozdartego Świata Aleksandry Janusz oraz komentarza do tej kasacji autorstwa Marty Kisiel. Przeczytajcie sobie te wypowiedzi w całości, a ja tylko dodam, że w różnych zakątkach sieci regularnie powracają też komentarze od osób z powodów różnych (choć często zbieżnych) kupujących tylko serie wydane w pełni. Przypomnieć tu można też o niedawnej akcji fanów Marcina Przybyłka oraz w ogóle o perypetiach jego serii Gamedec, która miała trzech różnych wydawców. Ale swoje przeszła przecież też Agnieszka Hałas, której Teatr Węży wpadł w wydawniczy (niemal) niebyt. I pewnie można by tak długo wymieniać, a nawet i rozszerzyć wszystko o kwestie czytelnictwa w Polsce. Postaram się jednak swe przemyślenia zmieścić w formie zwięzłej i przejrzystej.

Na początek warto przyjrzeć się argumentom strony czytelniczej, konsumenckiej. Część powodów jest zbieżna z ogólnymi narzekaniami na wydawnicze praktyki. Niektórzy nie kupują niedokończonych serii z obawy przed zmianami – szaty graficznej, formatu, tłumacza (przypadek raczej rzadki) czy nawet wydawcy. Problemem bywają też opóźnienia – czasem autorskie (George’u R.R. Martinie, patrzę na Ciebie), a czasem wydawnicze (MAG spychający niektóre pozycje w harmonogramie). Oczywiście, kluczowym powodem jest ekstremalna odmiana opóźnienia – zerwanie serii. Tu znów przyczyny mogą być autorskie (z tymi ostatecznymi włącznie), ale częściej bywają wydawnicze. Wydawca może zaprzestać wydawania serii z powodów wielu, ale nie ma co się oszukiwać – głównym jest kasa. Jak napisał Rafał Dębski: „Żyjemy w czasach, kiedy produkt ma się sprzedać natychmiast i odnieść sukces, inaczej ginie w otchłani innych propozycji, ulega zapomnieniu, czy wręcz celowemu odsunięciu.”

Tu dochodzimy do sedna tego wpisu. Nie będę udawał, że znam się na procesie wydawniczym i znam go od podszewki, ale wstrzymywanie się od zakupu pierwszego tomu serii z obawy przed jej niedokończeniem zwiększa szanse na to niedokończenie właśnie. Dla wydawcy kiepska sprzedaż pierwszego tomu oznacza, że zainteresowanie jego kontynuacją będzie jeszcze mniejsze. To z kolei prowadzi do minimalizowania strat – albo do ograniczenia wydatków i starań marketingowych (co z kolei jeszcze bardziej zmniejsza szanse na sukces), albo też od razu wyrzucają autora z kąpielą. Zapewne dużo zależy tu od umowy, a te ponoć są bardziej korzystne dla autorów zagranicznych (a w zasadzie reprezentujących ich agencji), gdyż w ich przypadku zakupuje się prawa do całości serii wraz z zobowiązaniem do ich wydania. Oczywiście, mamy wiele przykładów na to, że nie zawsze jest to prawdą (Ekspansja w rękach Fabryki Słów, tetralogia Cena Ostateczna Daniela Abrahama porzucona przez MAGa po jednym tomie i wiele innych), ale rodzimy autor nie siedzący w okolicach szczytu marketingowego ma przechlapane, jeśli marzy mu się powieściowa seria.

Patrząc zaś na sprawę z perspektywy pisarki/pisarza właśnie, trudno o gorszą sytuację. Po pierwsze: dla każdego autora będzie to potężny cios motywacyjny. Trudno nie stracić pewności siebie, gdy się dostaje namacalny sygnał od czytelników, że nasze dzieło się nie podoba. Nawet cała tona pozytywnych recenzji i pochwały krytyków mogą tu nie pomóc. Marta Kisiel tak pisze o podnoszeniu się po takim upadku: „Niektórym zajmuje to lata, jak mnie, a znam też takich, którzy nie podnieśli się nigdy.” Owszem, można stwierdzić tonem nieczułego barbarzyńcy, że rynek trudny, czytelników mało, więc pisarz twardy ma być, nie zaś mientki. Ale według mnie, by wygłaszać takie sądy trzeba być bucem, który nie potrafi sobie uświadomić, że twórcę z jego dziełem łączy coś więcej niż finanse. Wracając jednak do normalności – nawet jeśli uda się podnieść, to taka kasacja zmniejsza atrakcyjność autora: trudniej mu będzie przekonać aktualnego wydawcę do kolejnej inwestycji lub znaleźć nowego. Prawdopodobnie rozczarowany wydawca ostrożniej będzie też spoglądał na inne cykle proponowane mu do wydania. Nawet jeśli sam po części jest sobie winny ze względu na nieudolną promocję (np. wydawanie kilku marnie promowanych książek zamiast jednej porządnie).

Nie zrozumcie mnie źle, proszę uprzejmie. Nie chcę tu nikogo szantażować moralnie, snując wizję pisarskiej niedoli. Każda i każdy z Was ma pełne prawo swobodnie dysponować zarobionymi przez siebie pieniędzmi i czuć się zniechęcony wydawniczymi zawirowaniami. Z drugiej też strony, to wydawca ponosi odpowiedzialność za marketingowe wpadki. Jednak chciałbym po prostu dać do myślenia i pokazać, że czasem takie zachowawcze podejście jest częścią samonapędzającej się spirali i koniec końców staje się działaniem na własną szkodę. Zastanówcie się czasem nad przedsprzedażą, pokażcie wydawcy swoje zaufanie do danego autora.

Mój świat, powiadam, jest chory
Władają nim potwory
Jest coraz bardziej normalne
Tylko to co jest bardziej nachalne
Najlepsze jest to co się sprzeda
Chujowe to co sprzedać się nie da
Każdy to widzi, w środku miasta
Statua z gówna wyrasta

[KULT – Ja wiem to]