W cieniu niewypowiedzianego, czyli „History of wolves” Emily Fridlund

Pożeraczowe skojarzenia dziwnymi ścieżkami stąpają. Przygotowując się napisania tego wpisu, natrafiłem na informację, że nazwa stanu Minnesota pochodzi od słowa „mnisota”. W języku Dakotów znaczy ono „woda, w której przegląda się niebo”, co z kolei bardzo szybko przywiodło mi na myśl dwa cytaty: sapkowskie niebo pomylone z odbiciem na powierzchni stawu i Jokera zapytanie o taniec z diabłem przy świetle księżyca. Z krainą 10 000 jezior nie mają one tak wiele wspólnego, ale z Historią wilków Emily Fridlund już tak. Tę nieoczywistą opowieść, nominowaną do nagrody Bookera, postaram się rozpracować poniżej.

Rodzice Medeline przynależeli kiedyś do kontrkulturowej komuny, przez co sama Madeline (zwana Mattie) nie może przynależeć do tych popularnych w szkole. Nazywana komuchem i dziwakiem czternastolatka trzyma się na uboczu nie z własnego wyboru, więc gdy w szkole pojawia się nowy nauczyciel jej potrzeba akceptacji odzywa się ze zdwojoną siłą. Jednocześnie po drugiej stronie jeziora, przy którym mieszka dziewczyna, wprowadza się młoda rodzina Gardnerów. Gdy Mattie zostaje opiekunką czteroletniego Paula, zaczyna nie tylko odczuwać poczucie sensu, ale zostaje też wciągnięta w nie do końca cukierkowy świat Patry i jej męża. Te kilka miesięcy, pierwsze przebłyski pożądania i chwile szczęścia zaważą nie tylko o dalszym życiu Madeline, ale też zetkną ją ze śmiercią.

History of wolves to nietypowe podejście do typowego motywu, a mianowicie historii o dojrzewaniu (po angielsku zwie się to zgrabnie „a coming of age story”), czyli swoistej odmiany bildungsroman. Pierwszym z odstępstw od gatunkowej normy jest sama główna bohaterka, która przypomina bardziej postać z bajki niż amerykańską nastolatkę. Wychowywana w komunie na odludziu dziewczyna nie mająca pewności, czy jej rodzice są rzeczywiście jej rodzicami, tylko z pozoru przypomina wyrzutka typowego dla takich historii. Nie jest wygadana, brak jej współtowarzyszki w społecznym odrzuceniu – wyjątkowo oszczędna w słowach nie przynależy w zasadzie do nikogo, nawet swoich rodziców. Drugim odstępstwem jest zaś brak morału, brak nauczki, którą nastolatka mogłaby zabrać ze sobą w dorosłość. Wydarzenia tego roku odmieniają jej życie, ale nie jest to zmiana na lepsze. Pokiereszowana emocjonalnie dziewczyna staje się kobietą, która nie potrafi sobie poradzić z bagażem tego roku, co czytelnik dostrzega w krótkich przebłyskach z dorosłego życia Mattie.

This slideshow requires JavaScript.

W History of wolves Emily Fridlund z pewną dezynwolturą podeszła do budowania fabuły. Już na samym początku zdradza kluczowe fakty („Before Paul, I’d known just one person who’d gone from living to dead”) i ukazuje przyszłość swej bohaterki, co sprawia, że wprowadzone do powieści elementy typowe dla thrillerów (śmierć dziecka, rozprawa sądowa) tracą swą napięciotwórczą moc. Początkowo czytelnik może spodziewać się dramatycznych scen związanych ze śmiercią Paula czy też relacją protagonistki z seksualnie podejrzanym nauczycielem, ale i tu fabularne wstrząsy ustępują miejsca frustracji, odrzuceniu i bezsilności. Nie znajdzie tu dla siebie miejsca odbiorca poszukujący standardowej konstrukcji fabularnej i zwrotów akcji. Jednak momentami można odnieść wrażenie, że autorka nieco zbyt swobodnie podeszła do tego elementu właśnie, a sama opowieść zyskałaby na odrobinie dyscypliny konstrukcyjnej. Jednocześnie konsekwentnie powolne tempo akcji i trzymanie się smutnego tonu sugerują, że wszystko to jest zabiegiem jak najbardziej zamierzonym.

Wspomniane wrażenie celowości potęguje precyzyjna ostrożność językowa amerykanki. W History of wolves niezwykle ważne jest to, co niewypowiedziane. Główna bohaterka nie tylko mówi bardzo rzadko i zwięźle, ale i jej narracja jest stylistycznie oszczędna. Fridlund udało się też wiarygodnie ukazać wewnętrzny świat tak specyficznej nastolatki. Nie ma tu nazbyt dojrzałych obserwacji czy też retrospektywnych mądrości – fałszywy ton da się wyczuć raz czy dwa, ale nie są to rażące przesady. Ta prostota i precyzja zbaczają w stronę poetyckości tylko przy niektórych opisach przyrody. Wracając zaś do Mattie, czytelnik wyczuwa w niej desperacką wręcz potrzebę bliskości i akceptacji, choć ona nie wyraża tej potrzeby wprost. Jest ona jednak widoczna w szczęściu odczuwanym w momentach bliskości ze „stadem” Gardnerów, Patrą i Paulem, a także chęci podporządkowania się obu książkowym samcom alfa – Leo Gardnerowi i panu Griersonowi. Mimo, że seksualność znajomości z tym drugim pozostaje in potentia, to i tak ma wpływ na tę sferę życia w dorosłym życiu protagonistki. W relacjach z bliskimi oraz kluczowych momentach najbardziej znaczące są zaś chwile milczenia oraz to, czego się nie mówi.

Przy tej oszczędności pewien problem stanowi natomiast nadmiar napoczętych wątków pobocznych. Historia wilków jest bowiem głównie powieścią o dojrzewaniu i potrzebie przynależności, ale też o rodzinie, dzieciństwie, seksualności, religii, hierarchii rodzinnej i społecznej… Elementy te nie są co prawda stawiane w centrum narracji, ale są na tyle znaczące, że ich nadmiar może konfundować czytelnika. Ten naddatek jest o tyle trudny do jednoznacznej oceny, że nie da się stwierdzić, że którykolwiek z wątków jest niepotrzebny. Jednocześnie ich ilość sprawia, że Fridlund poświęca im ograniczone literackie zasoby, co powoduje pewien paradoks: niedosytu w przesycie. Mówiąc zaś nieco prościej, nawet te poboczne wątki są na tyle ciekawe, że chce się więcej. Wszystko to potęguje poczucie emocjonalnego wytrącenia z równowagi, którego doświadcza się w trakcie lektury.

History of wolves to powieść  nieoczywista i trudna w ocenie. Dla mnie jest to jedna z tych książek, do których nie pasuje kategoria „podobania się”. Nie wiem więc, czy debiut powieściowy Emily Fridlund mi się podobał, ale mam niezachwianą pewność literackiej wartości i czasu nie zmarnowanego. Ta historia o czasie dojrzewania i piętnach związanych z dorastaniem potrafi wytrącić czytelnika z równowagi. Co prawda nadmiar może doprowadzić do niedosytu, a fabularna dezynwoltura mogą niektórych odrzucić, ale na pozostałych czeka oszczędna formalnie powieść o tym, co niewypowiedziane.

I wasn’t scared, though. I didn’t need to think of myself as a walleye drifting along in a current somewhere, just waiting for my hook. I was yearning for it.