Groza grandilokwentna a efektowna, czyli „W górach szaleństwa” H.P. Lovecrafta

Nie ma szczęścia pan Howard Phillips Lovecraft do Pożeracza, oj nie ma. Wedle logicznych następstw czytelniczych gustów już dawno powinienem był po jego prozę sięgnąć. Cenię sobie opowiadania Poego, o tekstach Bierce’a pisałem licencjat – Samotnik z Providence czekał jednak aż do teraz. Gdy zaś już dostał swoją szansę, to trafił na okres przemęczenia fizyczno-psychicznego, który lekturze nie sprzyjał. Dość marudzenia, oto poczułem się W górach szaleństwa.

Zbiór ten składa się z czterech tekstów: oprócz tytułowego W górach szaleństwa znalazły się też w nim Cień spoza czasu, Bezimienne miasto oraz Pod piramidami. Wraz z bohaterami czytelnik odwiedzi Antarktydę, Australię, pustynie Arabii oraz Egipt. Poszczególne opowieści nie łączy żaden bohater ani też inny wątek fabularny, ale za punty styczne można uznać egzotyczność (choć raczej w rozumieniu z początku XX wieku) miejsc akcji oraz skupienie się na elementach mitotwórczych. A mówiąc prosto i bezpośrednio, Lovecraft sięga tu w mroczne przeszłości pra(prapra)dawnych kultur i ludów.

Jak stoi w pierwszym akapicie napisane, W górach szaleństwa to mój pierwszy czytelniczy kontakt z Lovecraftem. Trudno mi więc czynić porównania w uprawniony sposób, ale odwołując się do ogółu, zwrócić uwagę można na specyficzne podejście do grozy. Pierwszoosobowe narracje mają bowiem dość prostą konstrukcję: główny bohater wspomina pewne traumatyczne przeżycie i swoją drogę do niego, w trakcie której groza narasta stopniowo. Nietypowym elementem jest zaś to, że przez większość czasu trwoga ma wyłącznie źródło nie fizycznie a abstrakcyjne – przestrach powoduje to, czego protagonista się dowiaduje, a nie żadna obsceniczna potwora. Jako że narratorów można z różnych powodów uznać za niewiarygodnych, nawet finałowe z horrorem zetknięcie ma charakter niepewny, na co wskazują wątpliwości głównych bohaterów.

To właśnie protagoniści stanowią kolejny element łączący opowiadania zawarte w zbiorze W górach szaleństwa. Nie licząc Pod piramidami, wydarzenia przedstawiane są przez osoby związane z nauką: geologa, profesora ekonomii i archeologa. Lovecraft dokonał takiego wyboru nie bez przyczyny, gdyż w tych trzech tekstach ważna jest wiedza tych postaci i ich analityczne podejście, dzięki którym są w stanie pojąć konsekwencje tego, czego doświadczyli. Odkrywają oni bowiem elementy stworzonej przez autora mitologii, które zmieniają rozumienie historii ludzkości i Ziemi. Tu właśnie napotkać można pewien zgrzyt: wspomnianych badaczy przerażają bowiem nie tylko (nie)napotkane istoty, ale same naukowe objawienia. Wydawać by się mogło, że i te nieco ponad sto lat temu naukowca zdobycie takiej wiedzy raczej by ekscytowało, nie zaś napawało egzystencjalną grozą. Zwłaszcza, że zaprezentowane światotwórstwo jest bogate, przemyślane i złożone: tajemnicze byty z kosmosu, ich przedziwne twory i wojny między nimi nie bez kozery do dziś wpływają na tak wiele gałęzi kultury grozą pachnących.

Możliwe jednak, że część powyższej interpretacji wypływa ze stylu, jakim posługuje się Lovecraft. Bohaterowie W górach szaleństwa relacjonują swe perypetie w sposób górnolotny, afektowany, nieco wręcz przesadny. Powracające epitety i frazy, podkreślanie grozy licznych okropieństw i przypominanie o tym, że narrator wstrząśnięty jest to imentu, składają się na manierę, która może niektórych irytować, ale wcale nie musi. Powody są dwa. Pierwszym jest fakt, że taki język nie razi aż tak bardzo we wspomnieniach spisywanych po czasie. Uznać można, że memuarysta chciał uwydatnić ważkość swoich odkryć. Drugim jest prześwietne tłumaczenie Macieja Płazy. W jego interpretacji, bogatej słownikowo i estetycznie satysfakcjonującej, konwencja Samotnika z Providence zyskuje nieoczywistego uroku.

Lektura W górach szaleństwa trafiła na czas niekorzystny, przez co trwała nieproporcjonalnie długo względem przyjemności z niej czerpanej. Mam co prawda wrażenie, że opowiadania zawarte w tym zbiorze mogą rozczarować miłośników tradycyjnego horroru, ale tych ze słabością do obfitego światotwórstwa i niebanalnych stylizacji powinna zadowolić. Wysoce sprzyjającym czynnikiem pozaliterackim jest prześwietna robota wydawnictwa Vesper: twarda oprawa, przednia wyklejka i ilustracje oraz ciekawe posłowie.

Za egzemplarz do recenzji serdecznie dziękuję…

W górach szaleństwa byli też:

• Niekoniecznie jasno pisane
• Wielki Buk

Za tym wszystkim ujrzałem zaś niewypowiedzianie nikczemną pierwotną nekromancję, czarną i bezkształtną, chciwie macającą w mroku, by zdławić mego ducha, który ośmielił się z niej zakpić swym naśladownictwem.