Korowód kontrastów, czyli „Centuria. Sto opowieści rzek” Giorgio Manganelliego

Włochy kojarzą się z wieloma rzeczami, ale literatura pierwsza ni druga na myśl raczej nie przychodzi. Mityczny „przeciętny” czytelnik pamięta zapewne z czasów szkolnych Dantego i Petrarkę, a niedawno smucił się odejściem Umberto Eco. Nieco bardziej obyci pamiętają może zachwyty nad prozą Italo Calvino. Mnie zaś los czytelniczy poprzez pewnego skutecznie polecającego Grzegorza zetknął z opowiadaniami Dino Buzatiego. Moja znajomość literatury włoskiej nie jest więc nazbyt imponująca, ale me nieliczne przygody oceniam bardzo wysoko. Dlatego też tak intensywnie kusiła mnie Centuria Giorgio Manganelliego.

Pełny tytuł polskiego wydania to Centuria. Sto krótkich powieści rzek, co chyba blisko odpowiada urokliwemu oryginałowi, czyli Cento piccoli romanzi fiume. Znaczące natomiast jest to, że podtytuł angielskiego wydania to One Hundred Ouroboric Novels. Normalnie unikam takich wzbogacania recenzji o takie szczegóły, ale ze względu na nikła rozpoznawalność autora, tym razem sobie pozwolę. Manganelli to krytyk, tłumacz (i to nie byle jaki, przekładał między innymi T.S. Eliota, Henry’ego James i całość dorobku Edgara Allana Poe) i pisarz, swego czasu członek awangardowej grupy Gruppo 63. Książka będąca obiektem niniejszej recenzji rzeczywiście zawiera sto opowieści, a w oryginale było to sto opowieści spisanych na stu osobnych kartkach papieru i to kartka stanowiła ograniczenie objętości pojedynczej historii. Bardzo oulipiańsko.

Dość tego świata rzeczywistego, pora na prozę. Opowieści stworzone przez Manganelliego pełne są nietypowych, absurdalnych i niesamowitych sytuacji, osób i konceptów. Bohaterem podstawowym zdaje się być pan w średnim wieku, najczęściej stanu wolnego, choć niepozbawiony uczuć ku płci przeciwnej. Są tu panowie skrupulatni a roztargnieni, drażliwi, pozbawieni wyobraźni, nienagannie ubrani, a nawet i nieistniejący. Napotykają oni problemy przeróżne (towarzyskie, egzystencjalne, romantyczne itp.), ale niemal nigdy zwyczajne. Na przestrzeni tej jednej kartki przemnożonej przez sto dzieje się tyle pokrętnych, niesamowitych, smutnych i przezabawnych historii, że starczyłoby na sto książek. Są też i historie samozwrotne, a i ponoć na jednak z kartek można spotkać ponoć samego autora i stąd ta angielska ouroboryczność. Ucieszą się też miłośnicy niesamowitości – między panami w średnim wieku są też smoki, duchy i ukradziony Wszechświat. Inwencja autora bawi i zadziwia.

Jeśli zaś chodzi o styl, to ten jest wymuszony niejako przez formę. Nieco ponad trzysta słów to objętość jak na prozę niewielka, ale Manganelli jest w stanie stworzyć na ich przestrzeni osobne światy, moralności i filozofie. Nie jest to język poetycki, nie są to wybuchy elokwencji – jest za to zwięzłość i dyscyplina. Wystarczy kilka słów, a czytelnikowi przed oczyma staje ten wspomniany pan w średnim wieku, a po kilku następnych znamy go już całkiem nieźle. To językowe ściśnięcie sprawia też, że absurd i humor uderzają z większą mocą, a wszelkie kontrasty są wyjaskrawione. Nawet po pozornym przyzwyczajeniu się do stylu autora, czyli kilkudziesięciu opowieściach, zaskoczeń nie brakuje. Za przykład niech posłuży następujące zestawienie zdań z opowieści numer Sześćdziesiąt: „Pewien pan skrupulatny, lecz trochę roztargniony, otrzymał pewnego dnia list, którego istotnie oczekiwał od dawna. List przyszedł z Biura Egzystencji donosił mu z lakoniczną uprzejmością, że wkrótce dostanie deklarację istnienia.”

Centuria. Sto opowieści rzek to zbiór o niezbyt imponującej objętości fizycznej, ale niemal nieograniczonej objętości literackiej. Idealnie nadaje się do niezbyt pośpiesznego czytania opowieść po opowieści oraz losowych powrotów. Przypuszczam, że będę czasem zdejmował książkę z półki i na chybił trafił wybierał którąś z tych historii. Mam wielką nadzieję, że PIW sięgnie po kolejne książki Manganelliego, gdyż wielka szkoda by się stała, gdyby ta pierwsza ostatnią pozostała. I niech pozostał też mają tak piękne okładki!

Serdecznie dziękuję wydawnictwu PIW za przesłanie egzemplarza do recenzji.

Pewien pan średniej kultury i dobrych manier spotkał po wielomiesięcznej nieobecności, spowodowanej przerażająco wojennymi wydarzeniami, kobietę, którą kochał. Nie pocałował jej; ale oddaliwszy się w milczeniu, długo wymiotował.