Utrata wielogłosem wypowiedziana, czyli „Jestem tęsknię mówię” Yūko Tsushimy

Choć biograficzne odczytywanie twórczości literackiej nie jest mi w smak, ale nawet ja nie śmiem zaprzeczyć, że twórczość ta bywa wypadkową życiowych doświadczeń. Sztuka nie zawsze stanowi sposób na przepracowanie własnych traum i zapewne wielu autorów unika wplatania elementów biograficznych do swych dzieł. Yūko Tsushima na pewno do nich nie należy. Jak wskazuje wstęp autorstwa Aleksandy Szczechli oraz dalsza lektura, Jestem tęsknię mówię to zbiór gęsty od wątków osobistych, które koncentrują się wokół odchodzenia bliskich.

Yūko Tsushima nie była jak dotąd w Polsce wydawana, ale w Japonii zdobyła całe mnóstwo nagród literackich, w tym tych najważniejszych. Została nawet określona jako jedna z najważniejszych pisarek swojego pokolenia przez New York Timesa. Jej ojcem był Osamu Dazai – pisarz uważany za jednego z najważniejszych w historii Japonii, który popełnił samobójstwo razem ze swoją kochanką. Tsushima miała wtedy roczek. Kolejna trauma, tym razem świadoma i bezpośrednia, przyszła w wieku lat trzynastu – wtedy na zapalenie płuc zmarł jej brat, który chorował na zespół Downa. W opowiadaniach w przekładzie Toki Anny Okazaki-Pindur, Barbary Słomki i Aleksandry Szczechly fakty te powracają na różne sposoby, ale same teksty fabularnie powiązane ze sobą nie są.

Jestem tęsknię mówię to proza przepełniona poczuciem straty, a z której jednocześnie przebija chęć odzyskania utraconego. Jestem tęsknię mówię w niemal zwyczajny sposób porusza tematy trudne, ale jednocześnie bliskie większości czytelników. Narratorkom opowiadań przychodzi zmagać się z odchodzeniem rodziców, dzieci czy też rodzeństwa, a w zasadzie ze wspomnieniami tych trudnych chwil. Yūko Tsushimy nie skupia się bowiem na dramacie chwilowym, natychmiastowym, a raczej na ukazaniu długofalowych reperkusji takich zmian. Kreuje bohaterki, które potrafią przeżyć pozornie „normalnie” wiele lat, by natknąć się na kogoś lub coś, co otwiera okno na przeszłość. Wizyta dawnego kolegi ze szkoły niepełnosprawnego brata zmusza do refleksji nad samym bratem i jego tożsamością (Zdjęty czar), a spojrzenie w oczy młodej współpasażerki przywołuje u mężczyzny w średnim wieku wspomnienie jego nieodpowiedzialnego zachowania za młodu, które wpędziło go w poważne problemy zdrowotne (Błyszczące oczy). Autorka doskonale ukazuje, że od pewnych zdarzeń do końca uciec się nie da.

Śmierć i strata odgrywają tu ważną rolę, ale stanowią nie tylko tematy same w sobie, ale też punkty wyjścia dla refleksji poświęconych tym, którzy odeszli. Refleksja ta przybiera formę epistolarną, retrospektywną czy też niemal mistyczną. Ciekawym elementem prozy Japonki jest bowiem danie głosu tym, którzy odeszli. W opowiadaniu Dzikie pole w pewnym momencie narrację córki przejmuje matka, która zbudowała dom, do którego teraz przeniosła się córka. Jedna wspomina drugą, a ta niezbyt pochlebnie ocenia stan życia osobistego tej pierwszej. Wspomniana wielogłosowość owocuje czasem niepewnością narracji – zmiany nie są sygnalizowane, przemawiają osoby już nieżyjące, a tożsamość pierwszoosobowa bywa płynna. Jednocześnie oznacza to, że Japonka pozwala wypowiedzieć pomijanym, wykluczanym i spychanym na margines – zwłaszcza w Japonii –kobietom, także wiekowo zaawansowanym, czy osobom niepełnosprawnym. Symptomatyczne jest to, że nie ma jest tu w zasadzie wcale poruszany temat pracy, pieniędzy czy kariery – a jeśli tak, to mimochodem.

Jednocześnie pod kątem stylistycznym Jestem tęsknię mówię to proza bardzo zwyczajna. Nie ma tu stylistycznych fajerwerków, rozbudowanych metafor czy też formalnych eksperymentów. Nawet obecność wspomnianych elementów nadprzyrodzonych wypada tu niemal powszednio. Niektórych czytelników ten spokój, codzienność mogą zniechęcić, ale idą one w parze z doborem narratorów. Yūko Tsushimy jest po prostu spójna – zwyczajne osoby opowiadają w zwyczajny sposób. Jednak kunszt autorki polega na tym, że ta pozorna banalność nie osłabia wcale ładunku emocjonalnego. Jest wręcz przeciwnie – odbiorca może i nie jest brany z zaskoczenia, gdyż nastrój od początku przeważa raczej melancholijno-bolesny, ale każda intensyfikacja w tym zakresie oddziałuje tym mocniej.

Jestem tęsknię mówię Yūko Tsushimy to zbiór kameralnych opowiadań pełnych poczucia utraty. Prosta stylistyka głosu osób wykluczonych i dotkniętych przez odejście bliskich powoli wciąga czytelnika w świat melancholii i smutku. Gdzieś po drodze zaś oswaja się z bliskością śmierci i bólem jej towarzyszącym. Nie jest to proza efektowna i niektórych może uśpić, ale innych poruszy.

Podziękowania dla wydawnictwa PIW za egzemplarz do recenzji

Dlaczego nie potrafimy zostawić w spokoju ludzi, którym udało się niepostrzeżenie odejść? […] Czemu w chwili czyjejś śmierci wokół powstaje zaraz tyle zamieszania?