Ekstrapolowane eksponaty, czyli „Kierunek zwiedzania” Marcina Wichy

Oto odsłona fąfnasta wstępu traktującego o przypadkowości wyborów literackich. Zachwyty i pochwały dla pierwszych dwóch książek Michała Wichy sprawiły, że trafił on na krótką (ha, ha) listę autorów, których chciałbym przeczytać. Podjąwszy to postanowienie jakoś nie wczytywałem się w recenzje, które zbierał Kierunek zwiedzania. Gdy więc na wystawce bibliotecznej przyciągnął mą uwagę, impulsywnie po niego sięgnął. Potem nastąpiło zaskoczenie.

Co może stać się muzealnym eksponatem? O czym może przy okazji opowiadać wystawa? Jak daleko możne umknąć od narracji muzealnej? Jakie możliwości daje fikcja literacka? Kim był Kazimierz Malewicz? Jakie było jego malarstwo? Czy to w ogóle może się udać? Odpowiedź na to i wiele innych pytań (nie) dostaniecie w tekście poniżej.

Na początek trzeba zaznaczyć – zwłaszcza dla osób, które (podobnie jak i ja) nie wybadały wcześniej terenu – że Kierunek zwiedzania to książka nietypowa, eksperymentalna w zakresie treści. Nie da się bowiem inaczej określić dzieła, które stanowi literackie rozpisanie i opisanie nieistniejącej wystawy muzealnej. Można by ją od biedy zinterpretować jako monolog wyjątkowo rozgadanego, wszechstronnie przygotowanego kustosza o krasomówczych umiejętnościach. Bycie ciceronowanym słowami przez Wichę jest jednak doświadczeniem nieco sensorycznie uboższym i jednocześnie znacznie treściowo bogatszym niż oprowadzanie rzeczywiste. Czytelnik nie ma bowiem natychmiastowego dostępu (wzrokowego chociażby) do eksponatów, lecz zarazem za sprawą wyobraźni i literackiej mocy może skorzystać z braku ograniczeń fizycznych, tak przestrzennych, jak i czasowych.

Czerwona kawaleria / 1930-1931

Przyznam szczerze, że czuję się ciut za krótki, by obiektywnie oceniać tę książkę. Nie jestem specem od muzealnictwa, nic od malarstwa ni tym bardziej od Malewicza, więc pozwolę sobie w tym akapicie skupić się na własnych wrażeniach. A te są niby pozytywne, ale jednak po części (z)mieszane. Te pierwsze biorą się z podziwu dla wyobraźni Wichy, jego pomysłowości i pracy włożonej w poznanie malarza, jego żywota i czasów. Miałem już napisać „gdyby wszystkie wystawy były przygotowywane z takim pietyzmem, to…”, lecz zbyt dużo nieuprawnionych supozycji poczynić bym musiał. Ograniczę się więc do stwierdzenia, że na laiku całość wrażenie wywiera duże.

Ambiwalencja ma zaś bierze się z uczucia nieprzekonania o nie w pełni sprecyzowanej etiologii. Kierunek zwiedzania jest kunsztownie napisany i intelektualnie ciekawy, ale do obcowania ze sztuką potrzeba czegoś więcej. Nawet zerkając sobie na sieciowo dostępne obrazy Malewicza czy inne ilustracje z nim związane, pozostałem z przekonaniem, że wolałbym po prostu obejrzeć wystawę. Jednocześnie zaś książka Wichy pod kątem wyczerpania tematu nie możne konkurować z pełnowymiarową biografią. Ciekawe natomiast niezmiernie jestem, jak tę książkę odbierają osoby z malarstwem związane zdecydowanie mocniej niż ja.

Fot. Mikołaj Starzyński/CC BY 4.0

Kierunek zwiedzania to ciekawy eksperyment literacki, który intelektualnie pobudza i wiedzy dostarcza niemało, ale Pożeracz pozostawił indyferentnym po części. Jest pomysł, jest research oraz jest dobry balans szczegółu i ogółu, ale zabrakło tego trudnego trudnego do określenia drobiazgu, który i emocjonalną więź stworzył. Przyznam jednak, że proza sama w sobie mnie przekonała i na pewno będę chciał jeszcze Marcina Wichę czytać.

W tam­tych cza­sach więk­szość lu­dzi nie zo­sta­wia­ła po so­bie śla­du. Świat jesz­cze roz­da­wał przy­wi­lej znik­nię­cia. Sza­fo­wał pra­wem do za­po­mnie­nia. Do­trzy­my­wał sło­wa w kwe­stii ob­ra­ca­nia w proch. Lu­dzie po­ja­wia­li się w ja­kiejś księ­dze pa­ra­fial­nej. Zo­sta­wia­li zna­ki w ak­tach są­do­wych, ga­ze­tach. Jesz­cze ne­kro­log. Za­pis w księ­dze zgo­nów i ka­mień w wo­dę. Cia­ła zni­ka­ły. Zni­ka­ły gro­by.