Zracjonalizowane baśnie o wróblach, czyli „Kosmodrom” Konrada Fiałkowskiego

Jeszcze jakiś czas temu, bardziej z konieczności niż wyboru, byłem czytelnikiem często zdającym się na przypadek. Z racji ograniczonych zasobów finansowych korzystałem intensywnie z bibliotek, lumpeksów bogatych w mainstreamowe książki anglojęzyczne oraz księgozbiorów znajomych. Nie oznacza to, że brałem książki zupełnie na ślepo, ale zdarzało mi się wybrać ciekawie zapowiadający się tytuł z półki np. japońskiej, nie znając autora. Teraz nikt mi nie broni korzystania z biblioteki, ale katalog dostępny online ograniczył losowość. Na całe szczęście jest antykwariat! Po prześwietnym Tytusie Groanie przyszła pora na Kosmodrom Konrada Fiałkowskiego.

O ile w przypadku dzieła Mervyna Peake’a wybór był podszyty pewną wcześniejszą wiedzą, to Kosmodrom zawdzięcza wybór przeczuciu. Post factum okazało się, że intuicja ma sprowadziła me ręce zbiór zawierający wszystkie opowiadania autora, a w dodatku trafiłem na wydanie jednotomowe. Bardzo rzadko zdarza się, by w tak zwięzłej formie wchłonąć niemal cały dorobek autora (poza tym napisał też dwie powieści). Niecnie zmierzę Was według własnej miary i założę, że większość z Was nie wie, kim był imć Konrad Fiałkowski lub też widzi w nim zubożonego o jedną literkę krewnego pewnego zacnego blogera. Konrad Fiałkowski to nie tylko pisarz, ale i naukowiec. Jest profesorem elektroniki (profesura zwyczajna Uniwersytetu Warszawskiego oraz w Rensselaer Polytechnic Institute w Troy), a jego specjalnością jest modelowanie cyfrowe. A do tego członek-senior Institute of Electrical and Electronics Engineers oraz specjalista od spraw komputerowych w organizacji UNESCO. Uznanie zdobył także zdobył uznanie – regularnie reprezentował Polskę na konwentach World SF, w 1976 roku (Eurocon Poznań) otrzymał nagrodę za całokształt twórczości, a jego utwory były tłumaczone na kilkanaście języków.

Dość jednak tych biograficznych szczegółów, pora na literaturę. Choć opowiadania Fiałkowskiego zawarte w zbiorze Kosmodrom można z grubsza podzielić na koncentrujące się na aspekcie technicznym lub aspekcie ludzkim, to napotkać w nich można motywów bogactwo. Od perypetii studentów z maszyną odczytująca myśli (Cerebroskop), przez cierpkie spojrzenie na nasze czasy z perspektywy bardziej ucywilizowanej ludzkości (Strażnik) aż po podróże w czasie (Włókno Claperiusa) i siłę mediów (Ja, Milikilos). Nie brak tu też fantastyczno-naukowych standardów w postaci kontaktów w obcą cywilizacją (Wróble galaktyki i Nieśmiertelny z Wegi), ale są one potraktowane dość oryginalnie. Nie brak tu też zróżnicowania pod względem nastroju. Perypetie studentów czy też młodych adeptów kosmicznych są potraktowane ze sporą dozą humoru, ale są i opowiadania o dużej dawce napięcia oraz dobitnie komentujących człowiecze przywary. Pod względem językowym jest solidnie, ale bez stylistycznych wodotrysków. Część słownictwa nieco trąci myszką, ale większość opowiadań zestarzała się z gracją – część ukazuje pomysły ciekawe koncepcyjnie ciekawe do dziś, a inne koncentrują się na zagadnieniach coraz bardziej aktualnych.

Nie będę tu się rozpisywał o wszystkich opowiadań, ale wyróżnię dwa z nich. Pierwsze to Szansa śmierci, która opowiada o komplikacjach związanych z przenoszeniem ludzkiej świadomości do maszyn. Efektem takich działań jest mnemokopia, która ma być receptą na eksplorację kosmicznych dali. Akcja zawiązuje się, gdy pewien dociekliwy profesor postanawia poznać swą kopię wbrew wyraźnym instrukcjom. Spotkanie oryginału z przerażoną zbliżającą się kosmiczną samotnością kopią oraz konstruktorem elektronicznego umysłu to sytuacja pełna napięcia i zapewniająca pożywkę dla refleksji. Śledzenie toku myślenia mnemokopii, konfliktu oryginału z kopią oraz zastanawiania się nad istotą „człowieczeństwa” czynią z Szansy śmierci świetne opowiadanie. Drugie opowiadanie to „Wróble galaktyki”, które zawiera motyw znany choćby z Pikniku na skraju galaktyki czy bułyczowskiego Wielkiego Guslaru, lecz zostało opublikowane w 1962 roku. Z początku wydaje się to być typowe dla tamtych lat przygodowe science fiction ze sporą dawką akcji i zaawansowanymi technicznie obcymi o wrogich zamiarach. Końcowy wydźwięk jest jednak zupełnie inny, gdyż wrogość przybyszów okazuje się być wynikiem ludzkiego egotyzmu. Jakże gorzko brzmią słowa z cytatu wieńczącego ten wpis.

Kosmodrom to bardzo solidny zbiór opowiadań science-fiction, a przy tym i znaczny kawałek historii tego gatunku w Polsce. Zróżnicowanie tematów, ciągła aktualność człowieczych przypadłości i odpowiednio cierpka ironia sprawiają, że warto po nie sięgnąć i dziś. Nie trzeba zresztą latać po antykwariatach – można zaopatrzyć się w ładne wydania z Archiwum Polskiej Fantastyki. Jeśli będę trafiał na same takie perełki, to przybytki książkowych zaszłości nawiedzał będę regularnie i często.

Myśmy wszyscy tak sądzili. Wymyśliliśmy nawet inwazję i uwierzyli w nią bez zastrzeżeń. Wymyśliliśmy inwazję, bo przez myśl nam nie przeszło, że oni przylecieli do nas tylko po zapas paliwa. Że potraktowali nas jak wróble…
— Nie rozumiem. Dlaczego jak wróble…?
— Czy zatrzymałeś się kiedykolwiek, żeby popatrzeć na wróble? Na pewno nie. Jeśli je nawet czasem spostrzegłeś, to przypadkiem. Są zbyt pospolite, by zwrócić naszą uwagę… i może my właśnie jesteśmy takimi wróblami w naszej galaktyce…

[Wróble galaktyki]