Pchając taczki obłędu, czyli motyw balu w literaturze

Znów złapałem się na czasu pędzie obserwacji blogowymi odstępami spowodowaną. Wydawało mi się, że poprzedni wpis motywowi poświęcony publikowałem niedawno, a to już ponad trzy miesiące temu. Spojrzałem też wstecz i stwierdzam, że obecnie wypracowana średnia (jeden wpis motywowy na trzy-cztery miesiące) mi odpowiada. Dziś na scenę wkracza motyw balu.

Król pije / Jacob Jordaens, 1638

Staroencyklopedycznie rzec by się chciało: bal jaki jest, każdy widzi. Jednak gwoli wstępu słów kilka ogólnikowych mu poświęcę. Bale były to okazje radosne i huczne. Organizowane od lat najdawniejszych początkowo były domeną możnych, wysoko postawionych, a co za tym idzie często wstępu na nie nie mieli biedni. Te właśnie rauty były też sposobem dla organizatorów na pokazanie swojego bogactwa i statusu, a dla innych swego sznytu i urody. Na salach balowych można jednak też było nawiązywać kluczowe znajomości, rozpoczynać płomienne romanse albo i nawet spiskować. Biedota jednak miała swoje zabawy, choć pewnie balami ich nie nazywała. Styk obu grup nastąpić natomiast mógł w czasie karnawału, zwłaszcza na balach maskowych.

Motyw balu omawiać rozpocznę w sposób pożeraczowy: od gładkiego przejścia (ech, ten brak jednosłownego odpowiednika angielskiego segway) i Shakespeara. Pewna wielce znana para wykorzystała bowiem wspomniane w akapicie poprzednim właściwości maskowego balu. Julia Kapuleti i Romeo Monteki poznali się na balu organizowanym przez rodzinę tej pierwszej, a ten drugi wdarł się potajemnie z powodów oczywistych. Jak widać, bale konsekwencje ważkie mieć mogą. Pewien zamożny jegomość w czasach dużo późniejszych wykorzystywał przyjęcia przez siebie organizowane w celach podobnych. Tajemniczy Jay Gatsby nie chciał jednak nikogo poznać, a odzyskać – liczył, że znamienici goście, orkiestra i inne atrakcje przyciągną Daisy. Koniec końców wszystko blagą się skończyło, a na pogrzebie Gatsby’ego tylko dwójka bywalców się zjawiła. A nas prąd teraz zniesie w przeszłość.

Młodość Bachusa / William Adolphe Bouguereau, 1884

W czasie podobnym, acz na kontynencie europejskim zobaczyć zaś można przykład na to, że odpowiednia kobieta na bal zaciągnąć potrafi i mężczyznę introwertycznego wysoce. Harry Haller z Herminą bawią się w piwnicy na piekło stylizowanej przy jazzowej muzyce, a Herman Hesse motyw balu szybko przekształca w psychodeliczny tan, który przysłużył się popularności Wilka stepowego wśród amerykańskich hippisów. Pretekstowo (i Shakespearem się posiłkując) do sprawy podszedł też Edgar Allan Poe, który urządził bal maskowy w warownej posiadłości księcia Prospero czmychającego przed zarazą zwaną Szkarłatną Śmiercią (ach…). Plan ten wali się w sposób alegoryczny i spektakularny, gdy w trakcie balu maskowego możnowładca zostaje zabity przez kościstą postać przebraną za samą Szkarłatną Śmierć (ach, te ilustracje Harry’ego Clarke’a). Maska Śmierci Szkarłatnej odczytywana może być więc jako przypowieść o niezawodności ludzkiej śmiertelności.

Nieco bardziej schematycznie i prostolinijnie motyw balu potraktował Adam Mickiewicz. Część trzecia Dziadów zawiera scenę zatytułowaną Pan Senator. Rzeczony Nowosilcow raut urządza przepychu pełen, który jednak zakłócony zostaje przez panią Rollinson o łaskę dla syna błagającą. Kontrast ten pokazuje motyw balu z innej strony, a mianowicie zestawienie ze światem zewnętrznym. W tym przypadku frywolna atmosfera balu stoi w sprzeczności z okrucieństwem zaborcy. Na podobną modłę, także poetycko, do rzeczy zabrał się Julian Tuwim. Jego Bal w operze satyrycznie obrazuje nie tylko orgiastyczne imprezowanie, ale też zestawia szaleństwo opulencji balu Archikratora z marnym losem biedoty. Ale ich wszystkich i tak czeka zagłada, taki to wesołek z tego Tuwima. Nie wypada nie wspomnieć tu o  napisanym w 1942 roku Walcu Czesława Miłosza, który z kolei z okrucieństwem wojny mierzy się poprzez balu pryzmat.

Bal du moulin de la Galette / Auguste Renoir, 1876

Nadejszła wiekopomna… Wróć. Nadszedł koniec wpisu, a więc i pora na Was. Uzupełnijcie luki, wspomnijcie o pominiętych celowo weselnych balach tak w literaturze licznych. A może i wręcz zwierzcie się z tego, na którym fikcyjnym balu chcielibyście się bawić?

Rozumiesz. Jest taka cierpienia granica,
Za którą się uśmiech pogodny zaczyna,
I mija tak człowiek, i już zapomina,
O co miał walczyć i po co.

Jest takie olśnienie w bydlęcym spokoju,
Gdy patrzy na chmury i gwiazdy, i zorze,
Choć inni umarli, on umrzeć nie może
I wtedy powoli umiera.

Zapomnij. Nic nie ma prócz jasnej tej sali
I walca, i kwiatów, i świateł, i ech.
Świeczników sto w lustrach kołysząc się pali,
I oczy, i usta, i wrzawa, i śmiech.

[Czesław Miłosz, Walc]