Huragan Robert, czyli o Noblu dla Dylana i skutkach jego

Trzynastego października roku pańskiego dwa tysiące szesnastego wielce szacowna Akademia Szwedzka postanowiła [interpretacja optymistyczna] poszerzyć spektrum postrzegania tego, czym jest literatura / [interpretacja pesymistyczna] kontrowersją wybić się na czołówki gazet i portali. Niezależnie od tego, jak postrzega się tę nagrodę, Nagrodę Nobla jako taką i samego Dylana Boba trudno nie było nie natknąć się na iście nieliryczny skowyt sprzeciwu lub też zaśpiew pochwalny. Ograniczyłbym się do wzruszenia ramionami, gdyż Nagroda Nobla nie wywołuje u mnie większych emocji, ale napotkałem kilka głupot skrajnych i strzymać nie mogę.

Na początek poczynić muszę pewne formalne zastrzeżenia. Zastrzeżenie pierwsze: nie jestem fanem Boba Dylana. Ani jego muzyka, ani jego teksty nigdy jakoś specjalnie mnie nie poruszały. Nie twierdzę, że to artysta słaby, ale jego teksty do mnie jakoś nie trafiają. Nie znaczy to jednak, że nie lubię poetyckich tekstów w muzyce – lubię, ale wolę np. Toma Waitsa. Trudno nawet mi jednak nie przyznać, że od długiego czasu Dylan poważany jako autor tekstów jest bardzo. Zastrzeżenie drugie: nie porusza mnie też Nagroda Nobla. Nie chodzi tu nawet o to, że nie pasują mi wybory Akademii, nie doszukuję się żadnych antypapistycznych motywów związanych z „ojczyzną” nagrody (autentyk z wPolityce) – po prostu wrodzona subiektywność postrzegania literatury sprawiają, że nagrody literackie jako takie traktuję głównie jako ciekawostkę. Nieco więcej uwagi zwracam na nagrody gatunkowe ze względu na ich zawężenie, ale też nie stanowią one dla mnie nieomylnej wyroczni.

Dlaczego więc w ogóle zabieram głos? Głównie dlatego, że ma indyferencja i liczne niezadowolone głosy nie zmieniają tego, że jest to najważniejsza nagroda w literackim świecie i ciągle budzi żywe emocje. A poza tym, a może i przede wszystkim, zirytowały mnie niektóre stwierdzenia. Głupoty w sieci jest pod dostatkiem, ale tym razem jakoś bardziej mnie ruszyło. Na początek coś z wpisu, z którym się w dużej mierze zgadzam. Zwierz w swoim dylanowym wpisie pisze, że czytelnicy spodziewają się: ” […] kogoś kogo od lat obiecujemy sobie poczytać, ale nie jesteśmy w stanie przebrnąć przez opasłe tomiszcza, czy skomplikowane frazy albo autora poezji o którym nigdy nie słyszeliśmy, chyba że akurat jest z Polski i wtedy możemy się kłócić dlaczego nie Herbert.” Możliwe, że to tylko erystyczna przesada, ale dla mnie to zdanie jest zupełnie obok tematu – co ma grubość książki czy stopień rozpoznawalności poety do rzeczy? Ilu współczesnych poetów jest w ogóle rozpoznawalnych? Inna sprawa, że wygląda mi to też na przytyk skierowany w stronę bardziej wymagającej literatury, ale możliwe, że to moje przewrażliwienie.

Poza tym jednak skłonny jestem zgodzić się ze Zwierzem i podoba mi się potencjalne poszerzenie około-nagrodowej definicji literatury. Tak na zupełnie osobistym poziomie nie rozumiem, czemu tekst piosenki ma być gorszy od poezji, o ile stoi na odpowiednim poziomie. Patrząc od drugiej strony – czy adaptacja wiersza na potrzeby muzyczne czyni go gorszym? Na Twiterze napotkałem zaś inną anomalię, o której chciałem wspomnieć. Niedawna zdobywczyni nagrody Hugo, Nnedi Okorafor, nie wypowiedziała się co prawda bezpośrednio, ale retweetowała tweety typu „W pełni rozumiem komitet Noblowski. Czytanie książek jest trudne” (link). W temacie samego tweeta – autor jest pisarzem, ale i dla niego czytanie jest trudne – literacką nagrodę przyznaje Akademia Szwedzka, a nie Komitet (ten jest od nagrody pokojowej). Równie durna implikacja, że to forma książki jest nobilitująca sama w sobie. A co z samym tekstem? Ciekawszą sprawą jest jednak to, że tak restrykcyjne postrzeganie prezentuje autorka fantasy i science fiction. Fantastyka jako taka od dawien dawna postrzegana jest przez część literackich luminarzy jako coś rozrywkowego z literaturą wysoką niewiele wspólnego mające. Może i Dylan i fantastyka bezpośrednio powiązane nie są, ale według mnie dezynwoltura wobec nich wynika z podobnego nastawienia. Okorafor zdaje się sama wpędzać swoją twórczość w tę niepoważną szufladkę.

Na sam koniec zostawiłem sobie istną perełkę, czyli felieton Nobel dla Garfielda, autorstwa Macieja Miłkowskiego, który zmieszczony został w portalu Xiegarnia. Początek artykułu palpitacji żadnych nie powoduje, ale ciśnienie rośnie prędko. W okolicy połowy tekstu pada zdanie „Tegoroczna nagroda jest więc pewnie pierwszą, z której dla czytelnika nie wynika zupełnie nic.” Jak dla mnie to tegoroczna nagroda jest właśnie tą, z której dla czytelników może wynikać najwięcej. Jeszcze do niedawna nikomu do głowy, by nie przyszło, by Dylana nawet kojarzyć z Noblem – tak, jak pisał Zwierz – definicja literatury przyjęta na potrzeby nagród (i nie tylko) jest bardzo wąska. Prawdą było to także, choć w mniejszym stopniu, w przypadku Aleksijewicz, której nagrodzenie autor też postrzega jako umniejszające renomę Akademii. Nie wiem, jak dla Was, szanowne czytelniczki i szanowni czytelnicy, ale poszerzenie pola postrzegania literatury to dla mnie dość istotny skutek. I trudno się z tym nie zgodzić, nawet jeśli się z tą zmianą myślenia nie zgadza. Rozbawiło mnie też to, że pan Miłkowski wytyka komentatorom, że nie cytują teksów Dylana w swych entuzjastycznych komentarzach, a sam o tekstach Dylana nie pisze nic. Ostatni zaś akapit to taki popis poczucia wyższości, patetycznego katastrofizmu i przesady, że aż zęby bolą.

Żyję sobie w naiwnym przekonaniu, że jedną z największych zalet literatury jest poszerzanie horyzontów (o ile się je w ogóle ma), otwieranie na innych i możliwość obserwowania świata z ich perspektywy. Tymczasem wydaje mi się, że część osób o tym zapomniała i chciałaby sobie z literatury wykuć wysoki zamek, do które wstęp mają tylko te dzieła zgodne z pewną wąską definicją. Według mnie nie tędy droga i sam z ciekawością będę śledził, czy ten zaskakujący ruch ze strony Akademii zostawi jakieś trwałe ślady.

Książki, które świat nazywa niemoralnymi, to są właśnie te, które światu wykazują jego własną hańbę.

[Oscar Wilde, Portret Doriana Graya]