Ikea a stan czytelnictwa polskiego, czyli wywiad z Zacofanym w lekturze

Jeśli natraficie w komentarzach do jakiegoś wpisu wielopiętrową, długą dyskusję to wysoce prawdopodobne jest, że trafiliście właśnie na działalności pewnego Zacofanego czytelnika. Prawdopodobieństwo wzrasta wraz z długością interlokucji. Beznadziejnie zacofany w lekturze to jeden z blogów najdłużej obecnych w blogosferze, więc jego pan i władca wydał mi się idealnym kandydatem na pierwszy wywiad. Zwłaszcza że pierwszą facebookowa promocja padła na blog z tych młodszych. Zacofany zgodził się poświęcić mi nieco czasu, a Was zachęcam do spędzenia paru chwil w jego towarzystwie.

Działalność Piotra doceniam zresztą nie tylko ja. Docenił go m.in. miesięcznik Press, który dwa razy umieścił go na liście najlepszych blogów książkowych – w 2015 roku było to II miejsce. Ku Waszej zachęcie (choć pewnie niezbyt potrzebnej) pozwolę sobie zacytować uzasadnienie: „Świetne połączenie prywatnych czytelniczych fascynacji, a nawet obsesji, z krytycznoliteracką trzeźwością.” Zajrzyjmy więc wspólnie do świata tych fascynacji i obsesji. Wpis zaś ilustruję wycinkami z prowadzonego przez mego rozmówcę Instagrama, co pokazuje, że duchowi czasu czasem udaje się Zacofanego chwycić i pociągnąć za sobą.

And now for something (not so) completely different…

Pożeracz: Niedawne ubolewania nad stanem blogosfery autorstwa względnie świeżych blogerów spotkały się z reakcją bardziej doświadczonych koleżanek i kolegów, którzy to odpisali, że takie narzekania to nic nowego. Abstrahując od tego, czy rzeczywiście trzeba coś naprawiać, chciałem zapytać: czym różni się dzisiejsza blogosfera książkowa od tej z czasów Twoich początków?

Zacofany w lekturze: Mam robić za jakiegoś mastodonta blogosfery? W zasadzie to nie mam pojęcia, czy się różni, bo trochę wypadłem z obiegu. Na początku, wiadomo, biegało się po blogach, czytało, komentowało, poznawało, szukało fajnych miejsc. Dzięki temu wybrałem sobie krąg blogów najbardziej interesujących, autorów ze zbieżnymi gustami, gdzie można było pogadać i o książce, i pożartować, wymienić opinie o rozmaitych sprawach. A skoro wybrałem, to nawet nie zauważyłem, jak się w tym kręgu trochę zamknąłem. Jasne, dochodziły nowe blogi, ale po drodze inne zamierały z różnych powodów albo działały mniej intensywnie i w sumie to moje życie blogowe trochę przywiędło. Zresztą z biegiem lat i mnie zaczęły przygniatać rozmaite sprawy, więc ZWL też podsychał. Dopiero od niedawna lekko odżywam, zauważam nowe blogi, nowe pokolenie piszące: w zdecydowanej większości dużo młodsze ode mnie, więc już nawiązanie kontaktu nie jest takie proste, brakuje nam tych pokoleniowych punktów odniesienia, wspólnych wspomnień. Dla nich pewnie trochę jestem skamieliną, a oni dla mnie młodziakami, którzy nie czytali Awantury w Niekłaju i nie pamiętają ośmioklasowej podstawówki. To jednak nie znaczy, że nie możemy się wymieniać uwagami. Po prostu dyskusje stają się bardziej książkowe, a mniej wspomnieniowe. I muszę powiedzieć, że entuzjazm młodszych blogerów dobrze robi takim leśnym dziadkom jak ja. Już się wiele razy dałem wciągnąć w jakieś akcje, czytałem coś, bo ktoś rzucił pomysł. Jak kiedyś, kiedy zbiorczo czytaliśmy Kuncewiczową albo Kraszewskiego.

Podoba mi się, że młodsi blogerzy mają rozmach, że nie wspomnę o opanowaniu technologii. Mnie zajęło chyba 5 lat przejście na własną domenę i dodatkowy rok, żeby załatwić hosting. Szablon do dziś mam z darmowych gotowców, a zrobienie najprostszego banera przekracza moje możliwości. Teraz, jak widzę, to raczej normalność. Kiedyś miało się blog, do niego ewentualnie fanpage na Facebooku, a od pewnego czasu doszedł Instagram i pewnie inne społecznościówki, których nie ogarniam. Staram się nadganiać i doszło do tego, że dyskusje o własnej recenzji toczyłem w trzech miejscach; bo jedni wolą wrzucić komentarz na fejsa, innym akurat coś się nasunie przy przeglądaniu Instagrama, bo tak najszybciej i najwygodniej. Cierpią dyskusje na blogu, ale w sumie liczy się kontakt z czytelnikami, a nie nabijanie licznika komciów (gdzież są niegdysiejsze dyskusje z komciami idącymi w setki:D). Jedno, co mnie zupełnie nie przekonuje, to vlogowanie. Albo odczuwam irytację, albo secondhand embarrassment. Poza tym nie umiem się skupić, wolałbym przeczytać tekst w swoim tempie.

Mam podobnie z vlogami, ale w moim przypadku to wynika chyba z introwersji. Tworzenie vloga wymaga pewnej przebojowości, prezencji i czego tam jeszcze. Wpis blogowy jest mimo wszystko po części bezosobową formą kontaktu. Pokazujesz siebie tylko między słowami. W dodatku ja, pisząc dla Poltera, wpadłem w szkołę pisania recenzji bez używania pierwszej osoby. Taki jestem odseparowany.

Z rozproszeniem dyskusji to prawda. Jest to irytujące, zwłaszcza gdy weźmie się pod uwagę to, jak Facebook selektywnie pokazuje posty. Nie lubię też, gdy pod wpisem komentarze są zintegrowane z Facebookiem.

Ciekaw jednak jestem, czy są jakieś konkretne dyskusje blogowe, które zapadły Ci wyjątkowo w pamięć?

Przy vlogowaniu prezencja to mniejsza, ale, u licha, podstawowe umiejętności wygłoszenia krótkiego tekstu bez jąkania chyba by się przydały; jakiś choćby szczątkowy montaż czy zadbanie o dźwięk. Ja się wywodzę ze szkoły pisania recenzji do czasopism naukowych, więc żadnych osobistych impresji, tylko rzeczowość i konkret, a recenzja opisowa, streszczająca, to zło, bo nic nie wnosi. Przy takim sposobie pisania zdarzało mi się usłyszeć, że przynudzam, że się nie emocjonuję, że za mało jest o mnie samym i moich odczuciach. No ale na takie pisaniem to za mało ekstrawertyczny jestem.

Dyskusji pamiętam wiele, ale najbardziej tę, która toczyła się chyba jeszcze zanim zacząłem blogować i trafiłem na jakiś jej odprysk. Mianowicie pewien koleś zgłosił pretensję, że kupił książkę polecaną przez blogerkę i się rozczarował. Uznał, że został oszukany, że blogerka kłamała o jakości dzieła, bo dostała je od wydawcy, ergo wszyscy blogerzy to niewiarygodne tuby propagandowe wydawców. Flejmy na dwieście komentarzy, dyskusja wrzała chyba na trzech blogach równocześnie. Oczywiście wszyscy komentatorzy zgodnie twierdzili, że przecież są uczciwi i mogło im się podobać, a za gust pana urażonego nie odpowiadają. Oraz, rzecz jasna, przecież nikt nie pisze recenzji, tylko spisuje wrażenia, a to subiektywne. Śledziłem to ze zgrozą i z fascynacją, bo miałem wrażenie, że każda blogerka i każdy bloger po prostu MUSI dodać komentarz, że ona/on nigdy przenigdy nie słodzi, nie promuje gniotów i w ogóle. Wreszcie dyskusja zjadła własny ogon i zdechła.

Ja miewam obawy względem przynudzania, ale nie będę z ich powodu silił się na jakieś drastyczne zmiany czy też żarty. Wolę jak już bawić się słowem. Zresztą przez to zaplecze nieufnie podchodzę do każdego, kto zasłania się słowami, że „przecież ja nie piszę recenzji, a po prostu spisuję swoje przemyślenia”. Dla mnie to na jedno wychodzi. Choć przyznaję też, że są kilka osób, które niby tak twierdzi, ale pisze świetnie. A co Ty o tym myślisz?

Uważam, że w wielu przypadkach to zwykłe krygowanie się, a w jeszcze większej liczbie przypadków zabezpieczanie sobie pleców na wypadek, gdyby ktoś się do recenzji przyczepił. Wtedy się mówi „przecież nie piszę recenzji” i sprawa załatwiona. Teoretycznie. Pomijając te przeraźliwie sztampowe wpisy w stylu: zdanie wstępne (moje ulubione otwarcie: „nie czytam kryminałów/fantastyki/horrorów/romansów – niepotrzebne skreślić, ale okładka tej książki tak mnie oczarowała, że musiałam/musiałem po nią sięgnąć”), dużo streszczenia i podsumowanie „polecam/nie polecam”, większość blogowych wpisów to są recenzje, bez względu na uniki autorów, i naprawdę niektóre są świetne, a ja zazdroszczę ich autorom. Jednym wnikliwości, innym błyskotliwości i dowcipu, jeszcze innym umiejętności opowiadania, bo zdarzają się fantastyczne gawędy o książkach, bardziej emocjonalne, oparte często na własnych wspomnieniach, doświadczeniach. Uważam, że to duża sztuka takie rzeczy dobrze pisać. Sam po takich tekstach kupiłem równie dużo książek co po recenzjach recenzjach. Ja piszę raczej recenzje, bo nie mam temperamentu i talentu na gawędy. Raz chyba tylko poniósł mnie pomysł i do dziś jestem szalenie dumny z tego tekstu. Mam nadzieję, że jeszcze kiedyś mi się uda coś podobnego powtórzyć.

Ja czasem dorzucę anegdotkę krótką we wstępie albo też zdanie od siebie w podsumowaniu, ale do gawędy też mi daleko. Też mam słabość do tych świetnie napisanych, choć nadmiar emocji przeważnie nieco mnie odrzuca.

Jeśli emocje są szczere, a ja pochlebiam sobie, że zwykle umiem to wyczuć, to nie mam nic przeciwko nim. Odrzuca mnie natomiast sztuczne entuzjazmowanie się, szczególnie gdy wiem, że książka jest słaba albo ledwie przeciętna. A tu ktoś mnoży superlatywy. Zniechęca mnie też pustosłowie.

Pozwolę sobie teraz przejść do innego powracającego tematu blogowego, a mianowicie stanu czytelnictwa. Należysz do grupy „jest aż tak źle” czy „nie jest aż tak źle”?

Najbardziej martwi mnie stan własnego czytelnictwa, bo to coś, na co mogę mieć wpływ. Mogę też zachęcać do czytania moje dzieci, podsuwać żonie lektury w jej guście i służyć moją biblioteką sąsiadom. Na edukację reszty narodu nie mam wpływu, więc nie drę nad nią szat. Może to mało idealistyczne, ale na pewno praktyczne, jeden powód do frustracji mniej. I niech mi nikt nie mówi, żeby działać lokalnie, rozwijać DKK, pracować u podstaw, bo osobiście się do tego zupełnie nie nadaję. Zresztą w mojej miejscowości działa najlepsza w powiecie biblioteka, DKK też jest, więc tym bardziej czuję się zwolniony. Natomiast serio mówiąc, to uważam, że jednak nie jest najlepiej i od samego bicia na alarm lepiej się nie zrobi. Gdzie jest wsparcie dla bibliotek szkolnych, gdzie zachęcanie dzieci do czytania, gdzie atrakcyjne programy o książkach w telewizji, gdzie w szkole terenowe gry literackie, wesołe quizy, przygotowywanie przedstawień albo kręcenie choćby komórką scenek z przeczytanych książek? Nie powiem gdzie, bo nie chcę się wyrażać. Marazm, począwszy od szczebli ministerialnych, marazm wśród nauczycieli, którzy czytają z dziećmi to, co leży w szkolnej bibliotece w odpowiedniej liczbie egzemplarzy. Dodajmy, tanich egzemplarzy; koszmarnych wydań lektur z opracowaniem, w anonimowych tłumaczeniach sprzed wojny albo archaicznych wersjach przekładów klasyki. Dostałem właśnie listę lektur na przyszły rok dla mojej młodszej córki: nieśmiertelny Koziołek Matołek (już usłyszałem, że to nudne, nie powiem, żebym specjalnie protestował), nieśmiertelny doktor Doolittle (osobiście lubiłem w dzieciństwie, ale to jednak było parę lat temu, podstarzały jegomość gadający z psem jest chyba jednak nieco passe), nieśmiertelny Andersen, który pewnie będzie czytany w jednej z niezliczonych kiepskich adaptacji z potworkowatymi ilustracjami. O liście lektur dla starszej córki nawet nie chcę myśleć. Nie wychowamy czytających młodych pokoleń, wrzucając im archaiczne piły, choćby nawet i nagradzane Noblami. Moim zdaniem podstawówka powinna być czasem, gdy dzieciom pokazuje się radość czytania, obcowania z literaturą w różnych formach, gdy nabiera się nawyku czytania. Zamiast tego są testy z lektury i nauczyciel-policjant egzekwujący informację, czy Staś Tarkowski zabił a) lwa, b) żmiję, c) wielbłąda. Pamiętam tabelkę, w której własnym podpisem gwarantowaliśmy, że nasza drugoklasistka przeczytała dziennie dziesięć czy dwadzieścia stron. Córka czytała już wtedy Kosika i zaczynała Pottera, mogliśmy ten świstek podpisywać hurtem za cały miesiąc z czystym sumieniem. Ale czy tak ma się zachęcać najmłodszych do czytania? Cieszę się, gdy widzę, że moje dzieci czytają, cieszę się, że czytają ludzie w metrze (choć już niekoniecznie czytają w moim podmiejskim autobusie), że widzę czytających na plaży. Zdaję sobie jednak sprawę, że to mniejszość. I to mniejszość, która będzie się kurczyć, bez względu na to, co możemy sobie wyobrażać, patrząc na nasze blogi i instagramy pełne książek obok filiżanek kawy i pączków róż.

Mógłbym się podpisać pod tą odpowiedzią trzema kończynami moimi – od promowania „lokalnego” po kurczącą się mniejszość. Jedną pozostawiam na drobną różnicę – ja się swoim czytelnictwem nie martwię zbytnio. Pogodziłem się swego czasu z tym, że i tak nie przeczytam wszystkiego. Mam listy, plany i Goodreadsy, ale bardziej używam ich jako drogowskazu lub pomocy przy potencjalnych zakupach, zamówieniach z Wysp. Nie traktuję ich jak miecza Damoklesa. Ty zapewne też nie, ale wolę dopytać: co Cię martwi w Twoim własnym stanie czytelnictwa?

Co mnie martwi? No wiadomo: że za mało i za wolno, szczególnie w porównaniu z zamierzchłymi czasami, gdy kończyłem jedną książkę i natychmiast zaczynałem drugą. Że tracę tę niewielką odrobinę czasu, jaką mam, na przeciętniactwa; że leżą odłogiem wielkie plany nadrabiania wielotomowych cyklów; że coraz więcej książek odkładam na tę mityczną emeryturę, kiedy teoretycznie powinienem mieć masę wolnego czasu, a jak znam życie, to będę zasuwał tak samo jak teraz. Takie tam inteligenckie lęki. W ramach walki z nimi postanowiłem przeczytać teraz chociaż Prousta i trwam w tym postanowieniu. Mam nadzieję, że do końca roku się uda. (Zresztą to skutek bywania na blogach i poddawania się skutecznym sugestiom i entuzjazmowi koleżeństwa). Jedno tylko mnie szczególnie nie martwi – że od lat już nie mam przymusu nadążania za nowościami, za tymi wszystkimi okrzyczanymi i nagradzanymi pozycjami, o których huczy przez trzy miesiące, a które potem lądują w koszu w hipermarkecie po 9,90.

Mnie recenzowanie dla portali wyleczyło z nowości. Trafiałem co prawda w większości na dobre książki, bo po pewnym czasie zdobyłem pewną swobodę wyboru, ale nie zostawało mi czasu na nic innego. Teraz staram się czytać różnorodnie. Wiem, że to pewnie jest szkodliwe dla mojego bloga pod względem osłon i tym podobnych, bo w cenie jest specjalizacja, ale nie zamierzam tego zmieniać.

Wychodzę z założenia, że dobra książka będzie dobrą książką i za pół roku, i za dwa lata. A jeśli zniknie w tym czasie z pamięci, to tym lepiej, duża oszczędność czasu.

Wracając do Twojej wypowiedzi o rządowych i edukacyjnych zaniedbaniach, ciekaw jestem, co sądzisz o ostatnim felietonie Wojciecha Chmielarza dla Smaku Książki?

Chmielarz nie napisał nic odkrywczego, to wszystko widać na pierwszy rzut oka. Ja bym jeszcze dodał, że książka w ogóle znika z przestrzeni publicznej. Pamiętasz jakąś polską reklamę, film albo serial, w których scenograf przewidział regał z książkami, a scenarzysta czytającą osobę? W bardzo dawnych czasach w Klanie czytała jedna bohaterka, filolog z wykształcenia i zawodu. Filmowe apartamenty są tak uroczo minimalistyczne, mowy nie ma, żeby kurzyły się tam jakieś książki… Zresztą nie wiem, czy próbowałeś kupować w ciągu ostatnich paru lat meble? Ja próbowałem. Poza Ikeą i nieśmiertelnym regałem Billy prawie nikt z producentów nie przewiduje takiego drobiazgu jak regał na książki. Stoliki pod telewizory za to w pełnym asortymencie.

Cóż za zbieg okoliczności. Właśnie jestem po remoncie salonu i w trakcie poszukiwań regałów. Poza wspomnianym Billym pozostają małe firmy i duże ceny, czyli porządne drewno. Z serialami to ciekawa obserwacja. Telewizji nie oglądam niemal wcale, ale mogę podać kilka przykładów w miarę świeżych seriali spoza Polski, w których odwołania książkowe odgrywały pewną rolę, ale z Polski żadnego. Sytuacja niewesoła jest zdecydowanie. Czy uważasz, że w kraju nad Wisłą może coś się zmienić czy po prostu pozostanie malutka enklawa moli?

Zamiast szukać regałów, szukaj dobrego stolarza, chyba że masz smykałkę do stolarki.

Nie wiem, kiedy ostatni raz widziałem jakiś serial, ale nie sądzę, żeby coś się zmieniło. Podobnie jak nie sądzę, żeby cokolwiek się zmieniło z czytelnictwem jako takim. Władza zdecydowanie inne sprawy uznaje za priorytetowe, a inicjatywy oddolne będą, no cóż, tylko inicjatywami oddolnymi, na małą skalę. Niby dobre i to, ale to jednak nie jest droga do wyjścia z zapaści. Więc pozostaje enklawa. Dobrze, gdyby się choć trochę rozszerzała.

Ha, ja to jestem manualnym antytalenciem. Nadaję się całkiem nieźle do pracy czysto fizycznej. Chętnie pomogę z przeprowadzką. Przyznam szczerze, że mnie gryzie zazdrość nieco i jakoś takie nieco patriotycznie martwi ten stan ze względu na to, że w innych krajach jest z tym czytelnictwem lepiej. Nawet gdyby przyjąć wariant pesymistyczny, że z jakością jest kiepsko, to i tak w ilości tej jakości nieco się znajdzie. Mam nadzieję, że nie gmatwam nazbyt.

Jak się chce wreszcie powyjmować książki z kartonów, to człowiek odkrywa w sobie niespodziewane talenty manualne i znajduje czas, żeby wiercić i przycinać. Tym bardziej że bez trudu można kupić materiały i narzędzia i znaleźć najrozmaitsze poradniki i inspiracje. Co do smutków patriotycznych, to daleki jestem od myśli, że kiepski stan czytelnictwa wynika z kiepskiego stanu rodzimej literatury. Przy tej liczbie wydawanych książek coś dla siebie znajdzie i miłośnik wyrafinowanej prozy, i człowiek zainteresowany biografiami gwiazd porno (serio, serio, ukazało się coś takiego). Nie zrzucajmy też winy na cenę czy brak małych lokalnych księgarni. Potrzeba wyrabiania od małego odruchu sięgania po książkę, oswajania z nią, wpajania świadomości, że to też rozrywka i fajny sposób spędzania wolnego czasu. Niekoniecznie zamiast ulubionego serialu czy meczu, ale oprócz nich.

Ostatnio natknąłem się na kilka Twoich komentarzy wskazujących na to, że czytasz i po angielsku. Często tak czynisz?

Czytam po angielsku i po rosyjsku, ale nie robię tego regularnie. Najczęściej sięgam po książki obcojęzyczne, gdy koniecznie muszę coś przeczytać, a polska premiera rychło nie nastąpi. Dzięki temu jestem na bieżąco z cyklem o Flawii de Luce, której przekłady ukazują się bardzo opornie; dzięki temu pochłonąłem też drugi i trzeci tom wspomnień położnej Jennifer Worth i żałuję bardzo, że polski wydawca ich nie wyda.

U mnie kartony obecne są od przeprowadzki, czyli już ponad dwa lata. Biedne te knigi. Co do języków, to ja staram się czytać w oryginale, o ile to możliwe. Wolę być bliżej autorskich intencji. Choć nie upieram się zbytnio. A co do ceny, to przywołam swoje ulubione utyskiwanie. Swego czasu (dobre 10 lat temu) udałem się na wakacyjne zapracowanie do Irlandii. Pracując za minimalną wtedy stawkę 5 euro na godzinę, wystarczyły mi niecałe dwie godziny pracy, by kupić sobie książkę. W tym samym czasie stawka minimalna za godzinę wynosiła 5 złotych, więc potrzebowałem niemal całego dnia pracy. Zgadzam się z tym, że cena nie ma decydującego wpływu na czytelnictwo, ale wydaje mi się, że jest jednak dość ważna.

Mówiąc, że cena nie jest przeszkodą w czytaniu miałem na myśli to, że bez trudu można znaleźć dobre i bardzo dobre książki w cenach umiarkowanych albo i za grosze, korzystając z antykwariatów, księgarń z tanią książką, rozmaitych czytelniczych wymian, bibliotecznych wyprzedaży itp. Mnóstwo rzeczy w formie ebooków jest za darmo. Jasne, jeśli ktoś chce czytać tylko nowości, to ma bardziej pod górkę, ale promocje są co chwilę, dyskonty książkowe działają, w hipermarketach stale jakieś akcje promocyjne. Wreszcie biblioteki wciąż działają i wciąż są bezpłatne. Można się wymieniać ze znajomymi. Więc jeśli ceną zasłania się ktoś, kto w ogóle nie czyta, to jest to tylko wymówka, zrzucanie winy za własne nieczytanie na czynniki zewnętrzne. W końcu to lepiej brzmi niż „czytanie mnie nudzi”. Jeśli ktoś czyta namiętnie, to naprawdę nie zabraknie mu książek, nawet przy bardzo umiarkowanych dochodach.

A z tym to się zgadzam w pełni. Ja przez studia i jakiś czas po niemal wcale nie kupowałem książek. Pożyczałem od znajomych, wypożyczałem z biblioteki, wymieniałem się, a z czasem zacząłem buszować po lumpeksach. Ciekaw jestem, jakie było najdziwniejsze albo i najbardziej pamiętne miejsce, w którym kupiłeś/zdobyłeś książkę?

Właśnie przebiegam w myślach moje regały i chyba dziwnych miejsc nie pamiętam, wszystkie były w miarę standardowe. Z miejsc pamiętnych to dwa: warszawskie Koszyki, gdzie jakoś na początku lat dziewięćdziesiątych otworzyła się wielka tania książka, na początku z towarem wyłożonym na łóżkach polowych. Cuda tam można było dostać i za grosze, wychodziło się z siatami pełnymi różności. Masę książek stamtąd wciąż mam, pewnie nawet trafiłaby się jakaś wciąż nieprzeczytana. A drugie miejsce to był cudowny antykwariat Pałac Starej Książki przy Działdowskiej, umieszczony w budynku po żłobku. Regały stały wszędzie, nawet w byłych łazienkach, wciąż z kafelkami na ścianach. Absolutny labirynt, taki do błąkania się godzinami. Niestety antykwariat wygryźli sąsiedzi i impreza padła. Natomiast przełomem na miarę kopernikańską było dla mnie uzyskanie stałego dostępu do internetu. Od tamtej pory zdecydowaną większość książek kupuję w sieci.

U mnie to w zasadzie tylko lumpeksy. Mam za to kilka miłych skojarzeń – Perfekcyjną niedoskonałość Dukaja kupiłem w kazamatach Dworca Centralnego, gdy przybyłem na eliminacje do Jednego z dziesięciu, a dwa Pratchetty przyfrunęły ze mną z Irlandii właśnie.

Na sam koniec pytanie czysto książkowe – czy masz swojego „ulubionego” antybohatera książkowego?

Równie dobrze mógłbyś mnie zapytać, czy mam ulubionego bohatera, ulubiony opis przyrody albo czy mogę wymienić pięć książek na wakacje. Mój mózg od razu odmawia współpracy, on chyba nie skupia się na wypełnianiu szufladek informacjami, a jeśli nawet, to długo trwa, zanim się te szufladki otworzą. Więc jeśli mam jakiegoś ulubionego antybohatera, to przypomnę go sobie za trzy dni, jak mi oko padnie na jakąś konkretną książkę.

Proszę więc o uzupełnienie wywiadu za trzy dni, a tymczasem pięknie dziękuję za poświęcony czas.

Co prawda szanowny wielce mój interlokutor ma obawy, że rozmowa ta stawia go w świetle mastodońskim, ale mi z kolei wydaje się, że wyszło ciekawie. Chętnie jednak poznam Wasze zdanie. Zapraszam do komentowania, a ja zabieram się za poszukiwanie i nagabywanie kolejnej ofiary.