Caveat bloger, czyli o niecnych zakusach na (nie)obiektywność recenzenta

W swoim wpisie o zarabianiu na blogu wspominałem o tym, jaki wpływ ma otrzymanie czegoś za darmo na nastawienie otrzymującego. Moje rozważania dotyczyły jednak różnorakich akcji promocyjnych, a przecież głównym dobrem otrzymywanym przez blogera książkowego jest sama książka. Nie wszyscy blogerzy przyjmują książki od wydawnictw, część zaopatruje się w pełni samodzielnie, ale własnooczne obserwacje pokazują, że jest to mniejszość. Taki obserwacje nie są może i wiarygodnym źródłem danych, ale i bez dokładnych cyferek warto sprawie się przyjrzeć.

Na początek odrobina psychologicznego zaplecza. Proces psychologiczny, o którym wspomniałem we wstępie, nazywa się regułą wzajemności. Na podstawowym poziomie brzmi ona dość niewinnie: jeśli ktoś coś dla nas zrobi/nam podaruje, należy się odwzajemnić. Reguła ta ma też swe negatywne odbicie (czyli: jeśli ktoś zrobi nam coś złego, należy mu odpowiednio natrzaskać po czaszce), a jednym z jej pierwszych formalnym odzwierciedleń był Kodeks Hammurabiego. Nie będę tu przynudzał teoriami dotyczącymi źródeł tej reguły – dodam tylko, że jest to reguła powszechna, bardzo silna i pojawiająca się na wczesnym etapie kształtowania się ludzkiej psychiki. Wspomniane cechy sprawiają, że jest ona jednym z ulubionych narzędzi (proszę o pochwałę, gdyż potrzeba było ogromnych pokładów silnej woli, by powstrzymać się od wpisania tu całej serii niecenzuralnych epitetów) marketingowców. Z mniej szkodliwych mistrzów tej techniki wymienić można też Vito Corleone.

Najprostszym i najbardziej oczywistym spojrzeniem i samoobroną przed tą regułą jest stwierdzenie, że recenzent/bloger nie otrzymuje książki za darmo. Reguła wzajemności jest tu niejako automatycznie spełniana poprzez poświęcenie czasu na przeczytanie książki, napisanie recenzji oraz opublikowania jej na blogu. Co prawda wszystkie te czynności służą też samemu blogerowi, gdyż bez nich blog traciłby rację bytu, lecz przecież bloger nie musi czytać akurat tej książki. Można zresztą kłócić się, że to bloger jest tu stroną, która daje od siebie dużo więcej, ale to już zupełnie inna kwestia. Z drugiej strony, chłodno sprawy oceniając, wpływ recenzji blogowych (oraz w mniejszym stopniu portalowych) jest marny w porównaniu z mediami głównego nurtu oraz reklamą. Uśredniając te wypadkowe, można więc w miarę bezpiecznie stwierdzić, że układ książka za recenzję jest akceptowalnie zrównoważony. Warto jednak wspomnieć o jednej ważnej anomalii – czasem recenzja bywa tak marna, że nie licuje z wartością książki.

 

Ja sam powziąłem nieco przewrotną strategię, gdyż (poza nielicznymi wyjątkami) sam zgłaszam się po egzemplarze do recenzji i staram się to robić rzadko. Może to też kwestia tego, że blog mój zauważany przez wydawców raczej nie jest, więc sam muszę machać im swym urlem przed nosem, ale nie jest też tak, że żadne propozycje nie wpadają mi do skrzynki. Może to odwrócenie kolejności ma znaczenie głównie symboliczne, ale w psychologii i symbole są bardzo ważne. W dodatku jestem na tyle bezczelny, że cenię swój czas. W przypadku mej recenzenckiej przeszłości dochodziła jeszcze kwestia pośrednika – „wzajemność” kierować mogłem w stronę portalu – oraz pracy z redaktorem. Natomiast większość recenzowanych na blogu książek pochodzi ze źródeł „własnych” – cudzysłów stąd, że bibliotekę publiczną czy biblioteczkę znajomego trudno uznać za coś własnego. By być wrednym i zwiększyć ferment wspomnę jeszcze o tym, że kupowanie książek za własnoręcznie (ciężko lub nie) zarobione pieniądze też niesie ze sobą niebezpieczeństwo. Wredne mózgowie nasze sabotuje nas tym razem poprzez efekt wspierania decyzji czy też racjonalizację pozakupową. Innymi słowy – jak już wyda się na coś kasę lub też poświęci dużo czasu, a okazuje się to być niezbyt satysfakcjonujące, to zaczynamy nieświadomie szukać dowodów na to, że to jednak było cudne, piękne i w ogóle.

Jeszcze niedawno w tym miejscu skończyłbym swoje paranoiczne elukubracje, lecz internetowo świadomy BoingBoing wepchnął me łapska całą tonę niezwykle ciekawych, konkretnych cyferek. ReviewMeta, czyli niezależny serwis zajmujący analizowaniem internetowych ocen różnej maści, przeanalizował 7 milionów recenzji w serwisie Amazon i odkrył, że recenzje zachęcane (z braku lepszego słowa, po angielsku zwane są „incentivized„) są średnio o 0,38 gwiazdki wyższe niż te niezachęcane (4,36 versus 4,74). By było jasne: pierwszego typu ocen było nieco ponad 5 milionów, a drugiego nieco ponad 2 miliony. Różnica z początku wydawała mi się nie tak wielka (choć znacząca), ale okazuje się, że w amazonowym światku ma ona całkiem sporą wartość: w amazonowych czeluściach „średni” produkt ma ocenę w okolicach 4,4, a to oznacza, że zachęcony skok przenieść go może w sfery produktów najwyżej ocenianych. Wiem, wiem – Amazon to nie blogosfera, a książki pewnie stanowiły niewielki ułamek tych milionów, ale zachodzące procesy są podobne. Można oponować, ale mam wrażenie, że jest tu podobnie jak z reklamą – większość ludzi uważa, że jest skuteczna, ale na nich akurat nie działa. A tak poza tym Amazon to pod wieloma względami zło wcielone.

Na końcu tekstu powinien się znaleźć akapit prezentujący cudowne rozwiązanie wszelkich bolączek powyżej wymienionych. Niestety, nic takiego w tym tekście nie nastąpi. Nie ma żadnego wspaniałego panaceum. Można rozważyć pełną rezygnację z egzemplarzy recenzenckich, ale według mnie to rozwiązanie ekstremalne. Choć może tylko bronię swoich własnych wyborów i ścieżek? Z drugiej strony: może to tylko ma paranoja? Jeśli po tym tekście Wasze wątpliwości się zintensyfikują, to… dobrze. Jedynym sensownym rozwiązaniem, które mi przechodzi do głowy, jest bowiem krytyczne zwątpienie. Sparafrazuję tu słynne zdanie pewnego Człowieka z Ładnymi Dłońmi: „Nie ufaj nikomu, pani(e) Bloger„.

Bo cóż ważniejsze jest od słów, wszystko się ze słów bierze, i nawet najkrwawsza bitwa toczy się o słowa, które po niej zostaną.

[Wiesław Myśliwski, Widnokrąg]