Konieczność mówiącego człowieka, czyli „Dobrze się myśli literaturą” Ryszarda Koziołka

W przypadku niektórych książek wystarczy ćwierć recenzji i jeden rzut oka na opis, by nabrać pewności, że daną pozycję wydawniczą trzeba przeczytać absolutnie i koniecznie. Tak było dla mnie w przypadku zbioru artykułów Ryszarda Koziołka. Od początku kwestią nie było „czy”, lecz „kiedy”. Każda kolejna recenzja, a było w ich w mych blogowych kręgach sporo, tylko przybliżała ten moment. Zakupiona w czerwcu odczekała nieco w kolejce, by teraz niezmiernie uradować mnie intelektualnie.

Pisanie o Dobrze się myśli literaturą wiąże się z pewnym dylematem. Samo napisanie w paru słowach o czym to książka to nie problem. Jest to zbiór esejów o wybranych aspektach kilku tekstów i postaci literackich – na przykład analiza Lalki Bolesława Prusa jako obrazu komercjalizującego się świata czy też „recenzja” reportaży Filipa Springera jako przykładu tego, jak można pisać o architekturze, oraz ogólne spojrzenie na świetne zdaniem autora powieści historyczne Hanny Malewskiej. Są więc teksty poświęcone dziełom, z którymi większość czytelników mogła lub powinna była się zetknąć oraz tym mniej znanym. Gwoli formalności można dodać, że większość tekstów ukazywała się już w innych publikacjach – na przykład Gazecie Wyborczej czy też Tygodniku Powszechnym. Wspomniany na początku akapitu dylemat dotyczy tego, co i jak pisać po niniejszym wstępie.

Pewną komplikacją jest sam poziom metatekstualności. Ten tekst jest pisaniem o pisaniu o pisarstwie. Każdy komentarz, w formie mniej lub bardziej rozbudowanej, będzie pisaniem o pisaniu… Et cetera. Jest to jednak komplikacja czysto formalna – może byłby to problem w przypadku pisania akademickiego, w tekście mniej formalnym (czyli właśnie tym, który masz przed oczami, o Bycie Czytający) jest to raczej zabawna obserwacja. Trudniej mi sobie jednak poradzić z tym, że Ryszard Koziołek… tak świetnie pisze. Owszem, momentami skręca mocno w stronę obszarów zbyt akademickich, ale trudno zostać profesorem bez pewnego skrzywienia. W tym przypadku to skrzywienie w stronę literatury, więc wszystko jest w porządku. A tak bardziej serio – dla mnie, jako osoby, która chciałaby jak najlepiej (pomińmy na moment nieokreśloność tej kategoryzacji) pisać o książkach, zetknięcie z takim kunsztem to intensywne przeżycie.

Cóż więc jest takiego w Ryszarda Koziołka pisaniu, że poraziło Pożeracza? Ujmując rzecz prosto i na pierwszy rzut oka paradoksalnie: wymagając sporo od czytelnika potrafi on zachować przystępność. Dobrze się myśli literaturą to nie jest zbiór lekkich tekstów, które można sobie po prostu „pyknąć” przy kawce – ich lektura wymaga pewnego zakresu wiedzy z zakresu literaturoznawstwa (lub też mocno zyskuje dzięki takiemu zasobowi) oraz odpowiedniej dozy skupienia. Jeśli jednak spełni się te dwa warunki wstępne, prędko odkrywa się, że Ryszard Koziołek pisze o literaturze ze swadą i humorem, bawiąc się przy tym językiem i nie szczędząc erudycji. Zetknięcie z takim pisarstwem może początkowo wpędzić w depresję („przecież ja nigdy tak nie będę pisał”), ale po otrząśnięciu się z początkowego szoku i pogodzenia z rzeczywistością zostaje jeszcze mocne postanowienie podjęcia prób. Innymi słowy – postanowiłem skorzystać z tego zbioru jako motywacji do doskonalenia własnego warsztatu.

Może mi ktoś zarzucić, że nie napisałem nic konkretnego o żadnym z poszczególnych esejów. To prawda, lecz przyznam szczerze: za maluczkim. Zbyt małą mam wiedzę, by w jakikolwiek sensowny sposób dyskutować ze słowami Ryszarda Koziołka. Może, gdyby to jeszcze był jakiś Bierce czy Vonnegut… A tak pozostaje mi tylko zachwyt i zachęta. Jeśli tylko choć po części dzieli się autorskie zacięcie i podziela się zdanie, że literatura to „konieczność mówiącego człowieka”, to lektura Dobrze się myśli literaturą przysporzy wielu przyjemności oraz mocnego postanowienia ponownego przeczytania Lalki.

Historia jest lekcją melancholii na temat wiedzy, która przychodzi wtedy, gdy zdarzenia się dokonały, nic już nie można zrobić, można jedynie próbować zrozumieć, co się stało.