Ripostą i sierpowym, czyli pisarskie pyskówki

Doskonale zdaję sobie sprawę z tego, że ciągle wspominam o tym, że nie przepadam biograficznym odczytywaniem literatury, a po biografie sięgam niezwykle rzadko. Jednak jako niereformowalny mol książkowy nie mogę nie odczuwać pewnej wdzięczności twórców dostarczających mi pokarm wysoce pożywny i stymulujący, a jako człek ciekawski wysoce cierpię na słabość do poznawania różnych ciekawostek. Połączenie tych dwóch faktów owocuje pewną predylekcją do kolekcjonowania szczegółów, drobiazgów i innych anegdot z życia pisarek i pisarzy. Dawałem nawet wyraz tym skłonnościom, pisząc o ciekawostkach z żywotów (dwa razy!) czy nawet pisarskich pieleszach. Dziś przyszła zaś pora na kolejny dowód, że pisarz też człowiek i czytelnik: pisarskie pyskówki.

Na sam początek zaznaczę, że wpisu tego nie należy traktować jako źródła akademicko odpowiedniego. Staram się prezentowane fakty sprawdzać w więcej niż jednym źródle, ale Internet ma to do siebie, że lubi powielać podobne ciekawostki nie tylko bez sprawdzania ich prawdziwości, ale i bez podawania źródła. Lubują się w tym nawet, o zgrozo, strony poświęcone literaturze. Pamiętam, że swego czasu napotkałem na artykuł na jednym z większych polskich portali, który był kropka z kropkę tłumaczeniem wpisu ze strony angielskojęzycznej z jednym punktem dodanym od autora. Wracając jednak do sedna: jeśli ktoś dostrzeże w tym wpisie jakieś nieścisłości, proszę je wypunktować. Będzie to z pożytkiem dla stron wszystkich.

Teraz niech przemówią dyferencje, krytyki i prztyczki.

█║▌│ █│║▌ ║││█║▌ │║║█║ │║║█║

George Gordon Byron vs. John Keats

John Keats miał pewnego razu powiedzieć do swego przyjaciela: „Zobacz, jak to mieć sześć stóp i być lordem”. Komentarz ten dotyczył pozytywnej recenzji poezji Lorda Byrona. Panowie, na gruntach estetycznych, poeci nie przepadali wzajemnie za swymi poezjami. A prócz tego Keats uważał Byrona snoba, który zawdzięcza sukces statusowi społecznemu oraz celowaniu w mało wymagającą publikę. W dodatku pochodzący z klasy średniej Keats zazdrościł powodzenia rywalowi, gdyż ciągle cierpiał na trudności finansowe. Co ciekawe: ponoć z czasem rzeczony snob docenił poezję swego krytyka.

Mark Twain vs. Ambrose Bierce

Z pewnym bólem serca dzielę się akurat tym recenzenckim drobiazgiem. Niestety, nie wszystkie dzieła Ambrose’a Bierce’a były tak udane, jak jego opowiadania. Wydawnictwo Chatto & Windus poprosiło Marka Twaina o ocenę zbioru opowieści i anegdot Nuggets and Dust: Panned Out in California autorstwa niejakiego Doda Grile’a. Posłali manuskrypt bez większych obaw, gdyż wiedzieli, że Dod Grile to jedynie pseudonim, a Ambrose Bierce to autor solidny. Twain nie tylko określił tę książkę jako najbardziej odrażającą, ale całość swego wywodu zakończył tak: „Dod Grile ma poczucie humoru, ale w tej książce na każdy śmiech przypada pięć rumieńców, dziesięć dreszczy i jeden rzyg. Ten śmiech jest zbyt drogi”.

Francis Scott Fitzgerald vs. Ernest Hemingway

A oto jak sukcesu i chwały ścieżki na przyjaźnie wpływać mogą. Jeśli chodzi o wiek, Fitzgeralda i Hemingwaya, dzieliły tylko trzy lata, ale gdy się poznali ten pierwszy dopiero co opublikował Wielkiego Gatsby’ego, a drugi był jeszcze słabo znany. Z czasem trajektoria gwiezdna się odmieniła, a przyjaźń przekształciła się w serię złych zachowań, alkoholowych ekscesów i małostkowych docinków. Scott Donaldson, autor biografii obu pisarzy, napisał całą książkę (Hemingway v Fitzgerald: The Rise and Fall of a Literary Friendship) o tej trudnej (nie)przyjaźni, w której wskazuje na ciemne strony charakterów obu panów. Nieco bardziej „dostaje się” Hemingwayowi, który był ponoć niewdzięcznikiem i brutalem, który nie tylko lubił dominować, ale też przenosił swoje kompleksy na najbliższych. Fitzgerald ukazany został zaś jako chcący dobrze, ale irytujący facet, który z kolei odczuwał potrzebę być zdominowanym, a do tego sam sobie rzucał kłody pod nogi swym pijaństwem i wygłupami.

Mario Vargas Llosa vs. Gabriel García Márquez

Niesnaski zachodzą nawet na poziomie noblowskim, a przyjaźń może przekształcić się w ponad trzydzieści lat milczenia. Momentem kluczowym był prawy hak, który Vargas Llosa zaaplikował Garcíi Márquezowi na premierze filmowej w Mexico City. Cóż się stało, że ojciec chrzestny przystąpił do rękoczynów wymierzonych w tatusia swego chrześniaka? Tym razem było jakże prozaicznie: poszło o kobietę. Otóż niecny Llosa zdradzał swą żonę i zamieszkał nawet z kochanką w Sztokholmie, a jego żona zwróciła się do Márqueza, by uzyska nie tylko pocieszenie. Nim doszło do pogodzenia musiały minąć liczne lata, dwa Noble i jakże urocza „kurtyzana Fidela Castro” Llosy względem Márqueza.

Salman Rushdie vs. John Updike

W przypadku Bierce’a nie wiemy nic o reakcji na niezbyt pochlebną reakcję, ale (na szczęście?) wiemy, jak zareagował Salman Rushdie na krytykę ze strony Johna Updike’a. Ten drugi doczepił się tego, że w Śalimarze Klaunie znów pojawiła się postać nazwana Maximilian Ophuls. Dotknięty autor odparł na to tak: „Cóż, czemu nie? Gdzieś w Las Vegas jest pewnie męska prostytutka, która nazywa siebie 'John Updike’… On powinien trzymać się swojego zaścianku i pisać o wymienianiu się żonami, bo akurat to potrafi”.

Flannery O’Connor vs. Ayn Rand

Na koniec znów krytyka jednostronna, lecz tym razem w kobiecym wydaniu. Flannery O’Connor była nie tylko znaną autorką opowiadań, ale też jedną z najbardziej uszczypliwych krytyczek literackich. W liście do przyjaciółki, dramatopisarki Maryat Lee, napisała tak: „Mam nadzieję, że nie masz znajomych, którzy polecają Ci Ayn Rand. Jeśli chodzi o prozę, nie możesz mierzyć niżej niż w prozę Ayn Rand. Mam nadzieję, że podniosłaś jej książkę z podłogi metra i wrzuciłaś do najbliższego kubła na śmieci. W porównaniu z nią Mickey Spillane wygląda jak Dostojewski.”

█║▌│ █│║▌ ║││█║▌ │║║█║ │║║█║

Nie wiem, czy te krótkie urywki, fragmenty wyzwolonych emocji przekonają Was, by czasem zbliżyć się do bandy w swym pisaniu o książkach, ale ja poczułem się zainspirowany. Na pewno jednak potwierdzają one oczywistą oczywistość, że pisarki i pisarze to też ludzie – mają skłonności, słabości i sympatie. Przede wszystkim jednak są też zaangażowanymi czytelnikami, którzy potrafią z pasją pisać nie tylko książki, ale i o książkach.

A promieniste jego oczy, równym
Płonące blaskiem pod białemi skrońmi,
Drżącem uwięzły światłem w Mnemosynie.

[John Keats, Hyperion, tłum. Jan Kasprowicz]