Drobnomieszczańska apokalipsa, czyli „Wielkie solo Antona L.” Herberta Rosendorfera

Bywają książki, które chodzą za człowiekiem – gdzieś, kiedyś przez kogoś wspomniane, a potem powracające co jakiś czas w rozmowach lub okoliczności zbiegach. W moim przypadku nie ma chyba żadnej innej, która by tak długo za mną podążała jak Wielkie solo Antona L. O powieści Herberta Rosendorfera usłyszałem pierwszy raz kilkanaście lat temu na pewnym forum, o ile mnie pamięć nie myli, przy okazji dyskusji o filmie i książce Jestem Legendą. Wiosen minęło wiele i dopiero za sprawą lokalnej biblioteki tułaczka dobiegła końca.

Anton L. to człowiek, eufemistycznie rzecz ujmując, niezbyt wybitny. Wyróżnia się głównie neurotyzmem i przekonaniem o swej wyższości nad innymi. Wydaje mu się, że kobiety się w nim kochają, choć dowodów na to nie ma żadnych. W pracy obowiązków stara się unikać, a odwaga mu nie służy. Do tego ma bardzo poważny problem z higieną osobistą, który sprawia, że współpracownicy z sił wszech starają się o przeniesienie do działu innego. Jednak to właśnie on, w nocy z 25 na 26 czerwca, zostaje ostatnim człowiekiem na Ziemi. Jedną z pierwszych rzeczy, które robi jest upicie się do nieprzytomności.

Spójnie z tytułem, Wielkie solo Antona L. protagonistą stoi. Herbert Rosendorfer wykreował antybohatera dość oryginalnego – na pierwszy rzut oka przeciętnego urzędniczynę w oczy się nie rzucającego, ale tak naprawdę egocentryka z całym zestawem wad i dziwactw. Do pewnego stopnia przypomina Chrysowalantisa z powieści Makisa Tsitasa, ale jest postacią lepiej wykreowaną. Od początku nie ma bowiem wątpliwości, że jest to maluczki ekscentryk, który wśród czytelników może budzić nie tylko odrazę, ale i drobinki pożałowania. Do tego nie jest mizoginem, a raczej mizantropem – jego poczucie wyższości ma charakter osobowy, a nie płciowy. Innymi słowy, równie nieuprzejmie traktuje niemal wszystkich dookoła. Momentami można nawet odnieść wrażenie, że gdzieś tam w środku kryje się choć odrobina przyzwoitości.

Tak jak Anton jest nietypowym protagonistą, tak Wielkie solo Antona L. to nietypowa postapokalipsa. Na okładce stoi napisane, że powieść Rosendorfera to „swoista robinsonada”, ale głównemu bohaterowie zdecydowanie daleko do zaradnego marynarza z Hull. Ostatniemu człowiekowi na Ziemie zależy na przeżyciu, ale początkowo podchodzi do tego w sposób zdezorganizowany i z pewną dezynwolturą. Po przeprowadzce do hotelu jego głównym napojem staje się szampan, a od prób rozwikłania apokaliptycznej tajemnicy czy też wypraw w poszukiwaniu innych ocalałych, woli tropić korespondencję pewnego stowarzyszenia skupionego wokół pewnej księgi, która niegdyś należała do asasynów. Uczy się co prawda strzelać z broni palnej i prowadzić samochód, ale zaczyna dyskutować z pewnym pomnikiem i królikiem imieniem Jacob.

Budowniczy ruin Rosendorfera charakteryzował się intensywnym spiętrzeniem narracyjnym i namnożeniem niepowiązanych ze sobą historii pobocznych. Wielkie solo Antona L. jest pod tym względem podobne, ale tu wątki powiązane są z głównym bohaterem. Narrator ma tendencję do dygresyjnych retrospekcji wyzwalanych przez jakiś drobiazg zauważony przez Antona lub jego skojarzenie. Forma trzecioosobowa sprawia, że trudno określić, czy jest to odbicie refleksji protagonisty, czy też zabieg czysto autorski. Częstotliwość takich fragmentów i ich objętość potrafią wytrącić z czytelniczej równowagi, zwłaszcza że nie zawsze mówią coś nowego albo i ciekawego o wielkim soliście. Bywają za to zabawne, gdyż Austriak ma talent to zjadliwego opisywania ludzkich słabostek. Ciekawie, a wręcz autotematycznie, wypada wątek poszukiwania pewnej książki, a właściwie to Książki.

Wielkie solo Antona L. to dygresyjna, drobnomieszczańska i ironicznym humorem naznaczona wersja postapokalipsy. Antybohaterskiego protagonistę ciężko polubić, ale trudno odmówić Rosendorferowi kunsztu w jego kreacji. Od pierwszego wydania powieści Austriaka minęło lat ponad czterdzieści, ale nadal pozostaje ona jedną z najbardziej oryginalnych wizji końca ludzkości. No, to teraz z przeleżałych postapokaliptycznych zaległości została mi jeszcze Kantyczka dla Leibowitza.

Wyobrazić sobie człowieka, który nie interesuje się piłką nożną, byłoby dla Derendingera niemożliwością. Czwarty wymiar także można sobie uzmysłowić tylko teoretycznie i to z wysiłkiem – nie sposób mieć jego zmysłowego wyobrażenia. Abstynent w sprawach piłki byłby dla Derendingera dziwolągiem, istotą wyimaginowaną. Stąd też kobiety były dla niego dziwolągami, nawet jeśli dokładały starań, by polubić piłkę nożną, ponieważ zwyczajnie nie są one zdolne zapałać przepełniającą serce namiętnością do tego sportu.