Udane pierwsze tony, czyli „Ballady ze spalonego traktu” Alicji Janusz

Długo można by dyskutować o obecności autora w jego dziele, o krytyce biograficznej i tym podobnych, ale czasem transfer z życia do sztuki jest aż nazbyt oczywisty. Tak też poczyniła Alicja Janusz, która z zamiłowania jest lutniską, a główną bohaterką swych opowiadań uczyniła… lutnistkę. Na pierwszy rzut oka może to sprawiać niezbyt dobre wrażenie, ale tu oznacza głównie to, że autorka pisze o tym, na czym bardzo dobrze się zna. Zaś Ballady ze spalonego traktu to po prostu udany debiut.

Minstrel jest bóstwem opiekuńczym acz surowym, a jego dar dla wielu bywa zbyt dużym obciążeniem. Bardowie potrafią nie tylko wpływać na ludzi swą muzyką, ale też radzić sobie z przeróżnymi nadprzyrodzonymi (s)tworami. Dla dziewczynki z Zamościa bardowska nadwrażliwość i widzenie tego, co ukryte przed oczami zwykłych śmiertelników, oznaczało okrutne traktowanie ze strony rodziców i rówieśników. Szczęśliwe zrządzenie losu i dobrej woli sprawiło jednak, że dziewczynka trafiła pod skrzydła Mistrza z Wiednia i to na terminie u niego przyjęła imię Audrey. Teraz Audrey walczy o samodzielność, ale w jej staraniach przeszkadza los. Dla tego zakątka Europy nadchodzą dziwne czasy – upalne lato niesie ze sobą nie tylko suszę.

Ballady ze spalonego traktu to zbiór opowiadań na pewien sposób podobny do pierwszego tomu opowieści o pewnym kai-ra. Podobnie jak u Agnieszki Hałas, i tutaj akcja koncentruje się wokół jednej protagonistki, a fabuły poszczególnych tekstów składają się na dość spójną opowieść. Alicja Janusz postawiła na dwa główne, powiązane ze sobą wątki – osobowy i światotwórczy. Ten pierwszy to uproszczona wariacja na temat bildungsroman: czytelnik ma okazję obserwować stopniowe usamodzielnianie się Audrey, zwieńczone jej bardowską dojrzałością. Dodatkowo wplatane są też sceny z przeszłości głównej bohaterki, które pokazują początki jej drogi. Drugi elementem fabuły są zmiany zachodzące w świecie przedstawiony, a które wiążą się z podejrzanie gorącym latem. Wszystko to splata się płynnie, a w tle zaznaczonych zostaje jeszcze kilka ważnych wątków, które zapowiadają się bardzo obiecująco.

Alicja Janusz do światotwórstwa podeszła w sposób minimalistyczny, ale udany ze względu na zastosowanie zasady pokazywania miast mówienia. Czytelnik nie napotka tu rozbudowanych ekspozycji ni długich dialogów omawiających dane elementy świata przedstawionego. Informacje przemycane są w postaci krótkich wzmianek lub też jako elementy fabuły, na przykład poprzez kontakt z silnie obecnymi odłamami pogaństwa. Ballady ze spalonego traktu umiejscowione są bowiem w alternatywnej wersji Europy XVI wieku. Sama autorka przyznaje, że nie podchodzi purystycznie do historii i celowo zaznajamia bohaterów z pieśniami, które powstały później. Nie jest to może najszczęśliwszy zabieg, ale całość prezentuje się ciekawie. W tej wersji Europy nie tylko magia widoczna i poznana, ale też historia potoczyła się nieco inaczej. Wszystko wskazuje bowiem na to, że siła pogańskiej magii sprawiła, że nie doszło do chrystianizacji tego zakątka starego kontynentu, a lud zwraca się po pomoc co żerców, wołchwów i tym podobnych. Autorka korzysta umiejętnie nie tylko ze swej wiedzy historyczno-muzycznej, ale też sięga do różnych lokalnych bestiariuszy.

Nie obeszło się jednak bez pewnych braków. Najpoważniejszy zarzut dotyczy kreacji postaci pobocznych. Postaci Audrey poświęcona jest odpowiednia doza uwagi i miejsca, dzięki czemu postrzegana być może jako wiarygodna i złożona. Jednak im dalej od centrum, tym więcej bohaterów sztampowych. Uszczypliwy acz wyrozumiały mistrz, bezwzględny i pamiętliwy herszt bandy raubritterów, mag-sierota mylący wszystkie zaklęcia… Szkoda jednak tu zwłaszcza zagubienia potencjału – początkowo ciekawie zapowiada się Rove, którego niespodziewana przemiana nie zostaje w żaden sposób objaśniona, a miała spory potencjał fabularny i psychologiczny. Może Alicja Janusz planuje jeszcze wrócić do tego wątku, ale na razie odbiorca może czuć się rozczarowany. Nieco ponarzekać można też na nierówny poziom opowiadań, którym to czasem brak wyrazistego finału. Jest to jednak problem o tyle przewrotny, że obiecujący. Jest tak, gdyż nie ma tu tekstów po prostu słabych, a najwyżej nieco płaskie, a w dodatku napotkać można kilka naprawdę świetnych scen.

Ballady ze spalonego traktu to dobry debiut. Nie jest to zbiór pozbawiony wad, ale na pewno dobrze rokujący na przyszłość. Świat przedstawiony zawiera odpowiednią dawkę oryginalnych elementów, postać Audrey zapada w pamięć, podobnie jak i kilka ze scen. Niedostatki w zakresie kreowania postaci pobocznych oraz nierówny poziom tekstów to elementy do poprawy, ale są na pewno na tę poprawę szansę. Zwłaszcza, że z treści wynika, że autorka ma względem swej głównej bohaterki niecne plany.

A ja nie mogłam się bronić. Mogłam tylko spojrzeć w czarne paciorki oczu czających się w mroku istot, zrodzonych z własnego strachu. I wtedy zrozumiałam. To były moje demony.