Długa droga przez wstyd i wyparcie, czyli „Legenda o samobójstwie” Davida Vanna

Nie tylko czytanie literatury może prowadzić do katharsis, pisanie także może prowadzić do emocjonalnego oczyszczenia. W wywiadzie z New Yorkerem David Vann stwierdził, że pisanie książki stanowiło dla niego dużo więcej niż terapię. Uczucie straty po samobójstwie kogoś bliskiego to, według pisarza, to długa droga przez wstyd, złość poczucie winy, zaprzeczenie i tym podobne. Fikcja zaś stanowi sposób na obrócenie najpaskudniejszych części życia w coś pięknego. Tym właśnie miała być Legenda o samobójstwie, która stanowi literackie przetworzenie doświadczeń autora.

Nie przepadam za zaglądaniem autorowi w życiorys, ale akurat w tym przypadku trudno tego uniknąć. Jest to książka osobista tak bardzo, że aż na me pisanie wpływa i wyklucza mój zwyczaj unikania pierwszej osoby w recenzjach. Legenda o samobójstwie to zbiór pięciu krótkich opowiadań i jednego tekstu dłuższego, który można zakwalifikować jako nowelę. Wszystkie obracają wokół Roya i jego ojca, Jima – od narodzin chłopaka, przez rozstanie rodziców aż po tragiczne końce ich związku. David Vann przetwarza swoje wspomnienia na teksty, ale historie prowadzi czasem sprzecznymi ze sobą ścieżkami, innymi niż poszło życie. Nowela, Wyspa Sukkwan, opowiada o wspólnym wyjeździe ojca i syna na południowoalaskańska wyspę, wyjeździe mającym być szkołą życia i bliskości, który w rzeczywistości był samotnym wyjazdem ojca, ostatnim wyjazdem.

Legenda o samobójstwie rzeczywiście zabiera czytelnika w literacką drogę przez wstyd, złość, strach i wiele innych emocji. Choć nie brak tu postaci pobocznych, jak matka Roya, jego siostra czy macocha, to w zasadzie świat kurczy się tu tylko do ojca i syna oraz ich emocji. I czytelnika, o ile tylko na to pozwoli. Trudno na to nie pozwolić. Przyznam szczerze, że czytanie o tragicznych losach ojców i synów jest dla mnie podwójnie trudne, odkąd sam zostałem ojcem. Czytanie wspomnianej na tylnej okładce Drogi Cormaca McMcarthy’ego wymusiło na mnie oddalenie się od narracji, postawienie emocjonalnego muru. Zbiór Vanna zburzył ten mur bardzo szybko, pozostawiając mnie otwartego na ten przytłaczający do cna ładunek emocjonalny. Domek na Sukkwan stał się na pewien czas krótki a trudny czas moim domem. Chciałem trzasnąć drzwiami i uciec, ale nie mogłem. Podobny los może czekać Was.

David Vann mógł napisać książkę przedstawiającą po prostu to, co zaszło. Jednak nawet w najbardziej szczerym wydaniu, nie mogła by to być opowieść tak głęboka psychologicznie i ukazująca tyle prawdy o świecie. Już w pierwszym opowiadaniu, zatytułowanym Ichtiologia, Vann w zaskakujący i dobitny sposób wykorzystuje mikroświat akwarium do ukazania brutalności życia ludzkiego. W kilku prostych słowach autor odmalował tu obraz, który zostaje z czytelnikiem na długo. Prostota stylu wyróżnia całość książki – Amerykanin korzysta z języka ostrożnie i oszczędnie, ale bardzo efektywnie. Gdy potrzeba, potrafi za pomocą paru prostych słów, kilku krótkich zdań odmalować scenę wpadającą płynnie w metaforę. Świetnie wypada scena powrotu do domu we mgle, gdy Roy czuje, że ojciec znikający mu z oczu znika na prawdę. To wiąże się zresztą z pewnym ważnym elementem fabuły – splotem świata wewnętrznego i zewnętrznego. Życie autora łączy się z fikcją, a życie wewnętrzne ojca staje się codziennością syna.

Legenda o samobójstwie jest przy tym także książką o trudnych rodzinnych relacjach i walce ze samym sobą. Nie ma tu co prawda subtelnego portretu rodzinnego ze zrzucanymi maskami czy fikcją codzienności – przedstawiona sytuacja nie jest też przejaskrawiona, a po prostu ukazana dosadnie. Rozwód, zdrada czy niskie poczucie własnej wartości to tematy w literaturze powszednie, ale ukazanie ich w tym omalże dwuosobowym świecie pozwala się dokładnie przyjrzeć ich destruktywnemu wpływowi na związki międzyludzkie. Choć nie wszystko tu jest podany na tacy, a Vann niemal mimochodem pogłębia obraz rodziny Roya przed jej rozpadem i pozwala czytelnikowi inaczej spojrzeć na kilka spraw. Do samego końca trudną do oceny postacią pozostaje ojciec, w którego portretowaniu niemal namacalnie czuć zmagania autora z obrazem własnego ojca. Momentami z tekstu przebija współczucie dla faceta, który w pewnym momencie źle wybrał i potem konsekwentnie wszystko mu się sypało, ale z drugiej wygląda na mężczyznę, które nie wie, czego chce i nie jest zdolny do głębszej refleksji nad swoją postawą. Po zakończeniu lektury zdziwiłem się też, jak bardzo w cieniu pozostał narrator. Niby są w jego przemyśleniach fragmenty cudnie nastoletnie, ale tak na prawdę to czytelnik poznaje głównie jego reakcje na to, co się dzieje, a do życie wewnętrznego ma nikły wgląd.

Mam nadzieję, że udało Wam się wyłowić z tego chaosu fakt, że Legenda o samobójstwie to powieść bardzo dobra. Jakże aktualnie pasuje do dyskusji o czerpaniu przyjemności z czytania. Tu łatwiej przyjemności nie ma – jest rozpad, ból i bezsilność, ale i tak lektura powieści Vanna poczucie literackiej satysfakcji niesie ze sobą wysokie. Wydawnictwo Pauza wchodzi na rynek bardzo mocnym akcentem – oby tak dalej!

Serdeczne podziękowania dla Wydawnictwa Pauza za przesłanie egzemplarza do recenzji

O książce przeczytacie też tu:

• Owca z książką

Wcześniej to było życie, ale teraz stało się niczym.